Niepłodność męska - jakie zrobić badania?

Niepłodność to pojęcie oznaczające niezdolność do poczęcia dziecka. Mówi się o niej, gdy w przypadku pary, która po roku regularnego współżycia (co najmniej 1-2 razy tygodniu w pierwszej fazie cyklu miesiączkowego) bez stosowania antykoncepcji, nie doszło do zapłodnienia.

Niepłodność jest problemem, z którym mierzy się wiele par na świecie. W równym stopniu dotyka kobiety i mężczyzny. WHO (Światowa Organizacja Zdrowia ) uznała ją za chorobę społeczną. Szacuje się, że  dotyczy średnio 15% społeczeństwa.

W około 30-40% par z zaburzoną płodnością obniżenie płodności można przypisać obojgu partnerów (mówi się o niepłodności małżeńskiej), a w co najmniej 20% obniżenie płodności dotyczy mężczyzny.

Przyczyny niepłodności u mężczyzn

Niepłodność męska, tak jak i niepłodność kobieca, może mieć wiele przyczyn. Do najczęstszych należą choroby i zaburzenia w obrębie układu płciowego, który tworzą płciowe męskie wewnętrzne: jądro, najądrze, nasieniowód, cewka moczowa męska, gruczoły pęcherzykowo-nasienne, przewód wytryskowy, gruczoł krokowy, gruczoły opuszkowo-cewkowe oraz narządy płciowe męskie zewnętrzne, czyli moszna i prącie.

W tym kontekście wiodące są takie przyczyny męskiej niepłodności jak:

• choroby jąder, np. wodniak jąder oraz innych elementów układu płciowego, np. żylaki powrózka nasiennego,
• infekcje narządów płciowych, choroby przenoszone drogą płciową, zapalenie gruczołu krokowego,
• nieprawidłowy przebieg spermatogenezy będący wynikiem wrodzonych lub nabytych zaburzeń budowy jądra,
• nieprawidłowości wynikające z urazów jąder.
• dysfunkcje płciowe (zaburzenia wzwodu) i ejakulacyjne (np. ejakulacja wsteczna, spodziectwo).

Przyczyną niepłodności mogą być także choroby ogólnoustrojowe, takie jak:

• choroby układu krążenia,
• cukrzyca,
• choroby tarczycy,
• hiperprolaktynemia,
• przewlekłe zapalenie nerek,
• niedoczynność przysadki mózgowej.

Ponieważ na płodność mężczyzny wpływa wiele czynników, także środowiskowych, znaczenie ma:

• wiek powyżej 40. roku życia,
• nadwaga,
• nadmierne spożywanie alkoholu,
• palenie papierosów,
• nadużywanie leków,
• złe warunki pracy,
• przegrzewanie jąder,
• przewlekły stres narażenie na substancje toksyczne,
• niehigieniczny tryb życia,
• nieodpowiednia dieta.

Leczenie niepłodności u mężczyzn - jaki lekarz zajmuje się diagnostyką?

Niepłodnością u mężczyzn zajmuje się androlog (to męski odpowiedniki ginekolog), którego domeną jest męski układ rozrodczy.

Diagnostyka niepłodności u mężczyzn - jakie badania należy wykonać?

Podstawą diagnostyki niepłodności jest badanie przedmiotowe pacjenta (stan zdrowia, ale narządów płciowych, stan prostaty) oraz wywiad medyczny. Istotne są takie informacje, jak:

• choroby przewlekłe, przebyte choroby, zabiegi operacyjne,
• czas starania się o dziecko, częstość stosunków,
• warunki pracy pacjenta, styl życia,

Kolejnym etapem diagnostyki są badania. O tym jakie są wskazane, decyduje lekarz.

Ponieważ kluczową kwestią dla oceny płodności u mężczyzn jest właściwa ilość, prawidłowa budowa oraz ruchliwość zawartych w nasieniu plemników, podstawowym badaniem wykonywanym podczas badania płodności u mężczyzn jest mikroskopowe badanie nasienia.

Diagnostyka niepłodności męskiej obejmuje również takie badania laboratoryjne (oceniające aktywność hormonalną), takie jak na przykład analiza poziomu testosteronu, IH, FSH, estradiol i prolaktyna.

W puli badań laboratoryjnych znajdują się także badania autoimmunologiczne, w centrum zainteresowania których są przeciwciała przeciw plemnikom w surowicy i w nasieniu.

W szczególnych przypadkach, gdy pada podejrzenie zmian nowotworowych w jądrze, przeprowadza się badania markerów nowotworowych, zwłaszcza AFP i beta HCG.

Czasem konieczna jest genetyczna diagnostyka niepłodności męskiej, która obejmuje na przykład:

• kariotyp,
• wybrane mutacje genu CFTR, delecje regionu AZF,
• analizę receptora androgenowego 1
• region AZF chromosomu Y.

Dodatkowe badania na niepłodność męską to badania obrazowe (USG, RTG, badanie vasografii w przypadku podejrzenia niedrożności przewodu nasiennego) oraz biopsja jądra.

Diagnostyka niepłodności u mężczyzn - badanie nasienia

Podstawowym badaniem w diagnostyce niepłodności męskiej jest badanie nasienia, które jest zawiesiną plemników pochodzących z jąder i najądrzy w mieszaninie wydzieliny gruczołu krokowego, pęcherzyków nasiennych i gruczołów opuszkowo-cewkowych nazywanej plazmą nasienia, można wykonać w klinice leczenia niepłodności lub laboratorium.

Standardowe badanie nasienia, nazywane także seminogramem oraz spermiogramem, obejmuje ocenę makroskopową ejakulatu oraz ocenę mikroskopową preparatów nasienia. Ocena makroskopowa dotyczy: wyglądu, objętości, lepkości, pH oraz czasu upłynnienia ejakulatu (płynu nasiennego).

Analiza mikroskopowa to ocena ilości, koncentracji, ruchliwości i morfologii (inaczej budowy) plemników. Oceniana jest również obecność komórek innych niż plemniki: komórki okrągłe (leukocyty oraz komórki plemnikotwórcze wcześniejszych etapów spermatogenezy)

Podczas oceny bierze się pod uwagę takie kryteria jak:

• objętość ejakulatu,
• ruchliwość i żywotność plemników,
• liczba plemników,
• koncentracja plemników,
• budowa akrosomu, główki, wstawki, witki oraz cytoplazmy plemnika.

Badanie nasienia - wyniki

Najważniejszym elementem w ocenie płodności u mężczyzn jest właściwa ilość, prawidłowa budowa oraz ruchliwość zawartych w nasieniu plemników.

W myśl norm WHO za prawidłowe uznaje się nasienie, gdy:

• objętość ejakulatu wynosi co najmniej 1,5 ml,
• liczba plemników wynosi przynajmniej 39 ml, przy czym w mililitrze nasienia musi się znaleźć minimum 15 mln plemników,
• ejakulat ma odczyn pH >7,2
• w ruchu postępowym i niepostępowym obecnych jest co najmniej 40% plemników, przy czym tych o ruchu postępowym musi być 32% lub więcej,

• powyżej 4% plemników ma odpowiednią budowę.

Na podstawie badania nasienia można rozpoznać oligozoospermię, gdy ilość plemników jest niższa niż 39 mln/ejakulat. O ciężkiej oligozoospermii mówi się, gdy ilość plemników w ejakulacie jest niższa niż 5 mln/ml ejakulatu.

Cryptozoospermia jest to brak plemników w preparacie bezpośrednim, lecz są one obecne w osadzie po odwirowaniu próbki. Azoospermia oznacza brak plemników w preparacie bezpośrednim i po odwirowaniu ejakulatu.

Wynik standardowego badania może być uzupełniony innymi badaniami, takimi jak:

• badania biochemiczne (oznaczanie fruktozy, aminokwasów, alfa-glukozydazy, cynku, kwaśnej fosfatazy),
• badanie fragmentacji DNA plemników (test SCD),
• wykrywanie przeciwciał przeciwplemnikowych opłaszczonych na plemnikach.
• badania bakteriologiczne (posiew bakteriologiczny nasienia),
• test hipoosmotyczny (ocena żywotności plemników),
• test HBA (ang. hyaluronian binding assay), czyli test wiązania się z hialuronianiem, który pozwala ustalić, jaki odsetek plemników jest zdolny do zapłodnienia komórki jajowej.

Jak się przygotować do badania nasienia?

Nasienie do badania uzyskiwane jest drogą masturbacji. Oddaje się je bezpośrednio do jałowego, plastikowego pojemnika (takiego jak na mocz). Trzeba pamiętać, że przygotowanie do badania wymaga spełnienia określonych standardów.

Badanie jakości nasienia przeprowadza się po abstynencji seksualnej wynoszącej od 2 do 7 dni (na 3-4 dni przed badaniem należy powstrzymać się od współżycia oraz masturbacji) i po co najmniej dwutygodniowej przerwie od antybiotykoterapii.

Czynnikami wpływającymi negatywnie na wynik badania jest nie tylko nieodpowiedni okres abstynencji płciowej, ale i gorączka, zmęczenie, nadużywanie alkoholu w okresie poprzedzającym badanie czy nieodpowiednio zebranie nasienia (utrata pierwszej porcji zawierającej najwięcej plemników). Nie mniej istotne są warunki i czas dostarczenia próbki do badania.

Diagnostyka niepłodności męskiej - badania hormonalne

Do podstawowych badań w diagnostyce męskiej płodności należy zaliczyć panel badań hormonalnych. To przede wszystkim:

• poziom testosteronu całkowitego i testosteronu wolnego (krew do badania tego parametru musi być pobrana rano między 7.00 a 9.00),
• poziom hormonów gonadotropowych: FSH, LH, prolaktyny,
• poziom estradiolu,
• TSH i FT4.

Diagnostyka niepłodności u mężczyzn - badania mikrobiologiczne

Ponieważ przyczyną zaburzeń płodności mogą być infekcje, w ustaleniu przyczyny niepłodności wykonuje się także badania mikrobiologiczne, takie jak:

• posiew ogólny (tlenowe i beztlenowe patogeny dróg moczowo-płciowych),
• badanie w kierunku Chlamydia trachomatis,
• posiew w kierunku GBS,
• posiew w kierunku grzybów drożdżopodobnych.

Materiałem do analizy jest wymaz z cewki moczowej, także nasienie i wydzielina stercza.

Diagnostyka niepłodności u mężczyzn - badania USG

Badanie ultrasonograficzne jąder to metoda diagnostyki obrazowej, która wykorzystuje ultradźwięki do uzyskania szczegółowej analizy przekroju worka mosznowego. Wynik ma postać opisu, do którego dołączone są zdjęcia.

USG jąder to bezbolesne, nieinwazyjne, proste i szeroko dostępne badanie, które pozwala na ocenę budowy i unaczynienia jąder, najądrzy oraz powrózków nasiennych. Badanie USG moszny natomiast pozwala zdiagnozować zmiany patologiczne, takie jak torbiele czy żylaki powrózka nasiennego czy guzki. Procedura trwa od kilkunastu do 30 minut i jest przeprowadzane jest przez urologa lub androloga.

Diagnostyka niepłodności u mężczyzn - biopsja jądra

Biopsja jądra to zabieg polegający na pobraniu fragmentu tkanki z jądra lub najądrzy do dalszej analizy laboratoryjnej oraz w celu pozyskania plemników do przeprowadzenia procedury zapłodnienia pozaustrojowego.

Możliwe są dwa rodzaje procedury. To:

• biopsja igłowa (zamknięta) wykonywana w znieczuleniu miejscowym. Przeprowadza się ją, nakłuwając jądro igłą przez skórę. Zabieg trwa kilkanaście minut.

• biopsja otwarta wykonywana w znieczuleniu ogólnym. Polega ona na nacięciu osłonki jądra i pobraniu wycinka z najądrza i różnych regionów jądra. Zabieg trwa kilkadziesiąt minut.

Leczenie niepłodności u mężczyzn

Badania na niepłodność, pozwalające na ustalenie przyczyny problemu z poczęciem dziecka, są bardzo ważne, ponieważ pozwalają na podjęcie leczenia. Terapia zależy od diagnozy.

Czasem wystarczy zmiana stylu życia, w tym diety, rzucenie palenia, zaprzestanie picia, zredukowanie masy ciała, a nawet zmiana noszonej bielizny na luźniejszą i bardziej przewiewną.

Gdy problem jest bardziej poważny, konieczna może być farmakoterapia (np. podawanie hormonów,  gdy problemem są zaburzenia w tym zakresie czy antybiotyków bądź leków przeciwgrzybiczych, gdy rozpoznano infekcje w obrębie najądrzy, gruczołu krokowego lub pęcherza).

Czasem niezbędne jest leczenie operacyjne (wskazaniem są niedrożne nasieniowody, wrodzone lub nabyte zaburzenia w budowie narządów rodnych,lub żylaki powrózka nasiennego).

W niektórych sytuacjach jedynym rozwiązaniem jest inseminacja domaciczna czy in vitro - zapłodnienie pozaustrojowe (przeprowadzić je można kilkoma metodami. To klasyczne IVF, ICSI, PICSI, IMSI).

Trzeba też pamiętać, że przyczyny nieprawidłowej produkcji i dojrzewania plemników mogą mieć tak zwany charakter idiopatyczny. Oznacza to, że medycyna nie potrafi wskazać ich bezpośredniej przyczyny.

Czy da się wyleczyć bezpłodność u mężczyzn?

Niepłodność, jeśli wdrożone zostanie odpowiednie leczenie, jest potencjalnie odwracalna. Nieodwracalna jest bezpłodność.

Na czym polega bezpłodność u mężczyzn? Rozpoznaje się ją, gdy wykluczona zostaje obecność plemników w jądrach lub brak jąder w mosznie, mówi się o bezpłodności męskiej. Oznacza to nieodwracalną niezdolność do posiadania potomstwa.