Urlop wychowawczy umożliwia rodzicom lub opiekunom małych dzieci opiekę nad nimi w pierwszych latach życia. Urlop ten jest jednak uprawnieniem, a nie obowiązkiem, dlatego pracownik samodzielnie decyduje nie tylko o tym, czy chce z niego skorzystać, ale również, w jakim wymiarze i w jakim okresie.
Kodeks pracy nie różnicuje prawa pracowników do urlopu wychowawczego ze względu na sposób nawiązania stosunku pracy. Z urlopu wychowawczego skorzystać mogą zatem wszyscy pracownicy zatrudnieni zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i powołania czy mianowania. Do urlopu wychowawczego nie mają natomiast prawa osoby zatrudnione na podstawie umów o charakterze cywilnoprawnym, takich jak zlecenie czy świadczenie usług. Nie można jednak wykluczyć, że osoba taka w drodze procesu o ustalenie istnienia stosunku pracy dowiedzie, że jej zatrudnienie miało charakter pracowniczy, co przesądzi również o istnieniu uprawnienia do urlopu wychowawczego.
Trzeba przepracować pół roku
Jedynym wymogiem nabycia uprawnienia do urlopu wychowawczego przewidzianym w kodeksie pracy jest wcześniejsze zatrudnienie pracownika przez okres sześciu miesięcy (art. 186 par. 1 k.p.). Wymóg ten dotyczy łącznego stażu pracy, zatem pracownik nie musi być zatrudniony przez ten okres u tego pracodawcy, u którego zamierza wykorzystać urlop wychowawczy. Co więcej, do okresu zatrudnienia, od którego zależy powstanie prawa do urlopu wychowawczego, zalicza się również okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 18 czerwca 1998 r., III Aua 296/98 (OSA 1999, z. 5, poz. 28).
PRZYKŁAD: WYMAGANY STAŻ PRACY
Pracownica przed urodzeniem dziecka zatrudniona była jako sprzedawca w kilku sklepach przez łączny okres trzech lat. Po urodzeniu dziecka i urlopie macierzyńskim pozostawała przez kilka miesięcy bez zatrudnienia, a następnie podjęła pracę u nowego pracodawcy. Po pięciu miesiącach zatrudnienia złożyła wniosek o udzielenie jej urlopu wychowawczego, gdy okazało się, że jej rodzice nie mogą już opiekować się jej dwuipół letnim dzieckiem. Pracodawca odmówił udzielenia urlopu wychowawczego, twierdząc, że pracownica nie przepracowała u niego sześciu miesięcy. Pracodawca nie miał racji, ponieważ ogólny staż zatrudnienia dawał pracownicy uprawnienie do żądania udzielenia urlopu wychowawczego.
Łączny okres, przez jaki pracownik może korzystać z urlopu wychowawczego, to trzy lata. Kodeks pracy ogranicza jednak możliwość sprawowania opieki nad dzieckiem przez ten okres do pracowników, których dzieci nie przekroczyły czwartego roku życia.
Urlop wychowawczy udzielony być może nie tylko rodzicom, ale i opiekunom dziecka. Nie jest on uzależniony od wykazania, że osoba uprawniona nie może zapewnić dziecku opieki. Pracownik, który ma zamiar skorzystania z urlopu wychowawczego, nie musi być również wyłącznym opiekunem dziecka.
PRZYKŁAD: OGRANICZENIEM JEST WIEK DZIECKA
Ojciec dziecka trzyipół letniego wystąpił do pracodawcy o udzielenie mu urlopu wychowawczego w wymiarze trzech lat. Pracodawca musi uwzględnić wniosek pracownika, ale ze względu na wiek dziecka urlop może trwać najwyżej sześć miesięcy.
PRZYKŁAD: NIE TRZEBA BYĆ WYŁĄCZNYM OPIEKUNEM
Pracownica zatrudniona w charakterze specjalisty w dużej spółce domagała się udzielenia jej urlopu wychowawczego w wymiarze dwóch lat. Pracodawca odmówił, stwierdzając, iż dzieckiem opiekować się może niepracujący mąż pracownicy. Gdy złożyła ponowny wniosek, kolejna odmowa została uzasadniona przyznaniem pracownicy miejsca dla dziecka w zakładowym przedszkolu. Żadna z tych okoliczności nie stanowi podstawy do odmowy udzielenia urlopu wychowawczego.
Urlop można dzielić na części
Od decyzji pracownika zależy to, czy chce on wykorzystać urlop wychowawczy w pełnym wymiarze, czy tylko w części. Pracodawca nie ma także prawa ingerować w to, w jakim okresie pracownik wykorzysta przysługujący mu urlop.
Pracownica korzystająca z urlopu macierzyńskiego może zatem wnioskować o udzielenie urlopu od dnia następującego po zakończeniu urlopu macierzyńskiego do chwili ukończenia przez dziecko czterech lat. Przysługujący pracownikom trzyletni urlop wychowawczy mogą oni także podzielić na części. Jedynym ograniczeniem możliwości dzielenia urlopu wychowawczego jest to, aby był wykorzystany w nie więcej niż czterech częściach (art. 186 par. 5 k.p.). Części te nie muszą być równe. Długość przerw pomiędzy poszczególnymi częściami urlopu wychowawczego, jak również wielkość poszczególnych części tego urlopu zależą wyłącznie od woli pracownika.
PRZYKŁAD: PODZIAŁ URLOPU NA CZĘŚCI
Pracownica wystąpiła o udzielenie jej urlopu wychowawczego, gdy dziecko skończyło rok, w wymiarze jednego roku. Następnie na pół roku wróciła do pracy i ponownie korzystała z urlopu wychowawczego przez pół roku. Później pracowała przez kolejne trzy miesiące i trzy miesiące korzystała z urlopu wychowawczego, po którym wróciła do pracy na miesiąc. Pracownica może w tej sytuacji skorzystać z urlopu wychowawczego wyłącznie w jednej części. Jego wymiar nie może przekroczyć pięć miesięcy.
Na dziecko niepełnosprawne
Wyjątkiem od obowiązku wykorzystania urlopu wychowawczego do czasu ukończenia przez dziecko czterech lat jest opieka nad dzieckiem niepełnosprawnym. W takim przypadku wiek dziecka, nad którym można sprawować opiekę podczas urlopu wychowawczego, wynosi 18 lat (art. 186 par. 2 k.p.). Aby wykorzystanie urlopu wychowawczego przez rodziców lub opiekunów takiego dziecka było możliwe, konieczne jest spełnienie kilku warunków. Podobnie jak przy urlopie wychowawczym uzyskiwanym na zasadach ogólnych wymagany jest od pracownika sześciomiesięczny staż zatrudnienia ogólnego. Dziecko, którym ma się opiekować pracownik, musi wymagać jego osobistej opieki, co musi zostać stwierdzone orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności.
Pracownika korzystającego z tej formy urlopu wychowawczego obowiązują identyczne zasady jak te występujące przy urlopie udzielanym na zasadach ogólnych. Wymiar specjalnego urlopu nie może zatem łącznie przekraczać trzech lat. Również on może być wykorzystany maksymalnie w czterech częściach. Istotne jest jednak to, iż uprawnienie do urlopu wychowawczego związanego z opieką nad dzieckiem niepełnosprawnym jest niezależne od tego, czy pracownik korzystał wcześniej z urlopu wychowawczego udzielonego na zasadach ogólnych. Możliwe jest zatem wykorzystanie przez rodzica lub opiekuna urlopu w wychowawczego w łącznym wymiarze sześciu lat.
PRZYKŁAD: URLOP DODATKOWY
Pracownica wykorzystała trzy lata urlopu wychowawczego przed ukończeniem przez dziecko czterech lat. Gdy dziecko miało 12 lat, powiatowy zespół ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności wydał orzeczenie o niepełnosprawności dziecka. Matka do ukończenia przez dziecko 18 roku życia może wykorzystać dodatkowe trzy lata urlopu wychowawczego.
Na czas trwania umowy
Aby pracownik mógł w całości skorzystać z przysługującego mu urlopu wychowawczego, musi on pozostawać przez cały czas w zatrudnieniu. Dlatego stosunek pracy pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego podlega szczególnej ochronie. Zasadą jest to, że pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu. Są od niej jednak przewidziane wyjątki związane np. z likwidacją czy upadłością pracodawcy. Obowiązek pozostawania w zatrudnieniu w trakcie urlopu wychowawczego ogranicza w wielu wypadkach możliwość wykorzystania tego urlopu w pełnym zakresie przez pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę zawartej na okres próbny, czas określony lub czas wykonania określonej pracy. W takiej sytuacji terminowy charakter umów przesądza o tym, iż urlop wychowawczy trwać może najwyżej do zakończenia okresu, na jaki umowa została zawarta.
Podobna sytuacja zachodzi wówczas, gdy pracownik występuje o udzielenie mu urlopu wychowawczego w okresie wypowiedzenia umowy o pracę. Wówczas urlop ten trwa tylko do dnia rozwiązania umowy o pracę w drodze wypowiedzenia.
Sąd Najwyższy wyraził jednak pogląd, iż udzielenie pracownicy zatrudnionej na podstawie umowy o pracę na okres próbny urlopu bezpłatnego na wychowanie małego dziecka, na czas dłuższy niż do końca okresu, na który została zawarta ta umowa, może być - w zależności od okoliczności konkretnego przypadku - uznane za zawarcie w sposób dorozumiany umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli istnieją podstawy do wniosku, że taki był zgodny zamiar stron i cel umowy (por. uchwała SN z 21 listopada 1978 r., I PZP 28/78, OSN 1979, nr 5, poz. 92).
Uprawnienie obojga rodziców
Urlop wychowawczy przysługuje pracownikowi spełniającemu warunki do jego przyznania niezależnie od płci tego pracownika. Mogą zatem z niego korzystać obydwoje rodzice czy opiekunowie. Zasadą jest, że nie mogą oni korzystać z urlopu w tym samym czasie (por. art art. 1891 k.p.). Wyjątkowo dopuszczone jest korzystanie przez rodziców czy opiekunów z urlopu wychowawczego w tym samym czasie przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy (art. 186 par. 3 k.p.).
Na każde dziecko przysługuje oddzielny urlop wychowawczy. Brak jest w przepisach prawa pracy ograniczeń w zakresie łącznego wymiaru urlopów wychowawczych, udzielanych przez pracodawcę na kolejne dzieci. Sąd Najwyższy stoi jednak na stanowisku, że urlop wychowawczy w związku z urodzeniem podczas porodu więcej niż jednego dziecka przysługuje w wymiarze nieprzekraczającym trzech lat, nie dłużej niż do ukończenia czwartego roku życia przez dziecko urodzone jako pierwsze (wyrok z 28 listopada 2002 r. OSNP 2004 r. nr 6, poz. 106).
Podstawa prawna
• Art. 186-1863 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Nie wiem jak oni sobie to policzyli ale na mój gust to oni myślą że już nie będą za mnie płacić i w razie czego co ja mam zrobić jeśli faktycznie tego nie zrobią?
tak już nie dawałam rady.. wiec jak to się mówi
