Jak pomóc dzieciom zbyt krytycznym wobec siebie?

Zdarza się, że dziecko jest nadmiernie krytyczne wobec siebie. Dużo od siebie wymaga, nie dostrzegając sukcesów, za to wyolbrzymiając najmniejsze potknięcie. Ciężko jest być perfekcjonistą, dążącym do doskonałości w każdej dziedzinie. Niestety takie podejście dotyka już coraz młodsze dzieci. Jak im pomóc, aby umiały docenić własną pracę, a błędy traktowały jako lekcje, a nie porażki?

Perfekcjonizm, który objawia się dążeniem, aby sprostać wymaganiom rówieśników, aby się dopasować do grupy i być jej częścią, staje się codziennością dzieci. To z jednej strony ogromne przywiązanie do ciała – jego wyglądu i sposobu prezentacji, a także często przejmowanie zasad danej grupy, od których nie ma odstępstw, nawet kosztem samego siebie. Dzieci mają ogromne dylematy czy np. zbierać dobre stopnie i cieszyć się z uznania rodziców, czy może jednak nie pokazywać swoich zdolności i przynależeć do grupy.

„Jestem brzydki”, „Jestem głupia”, „Wszyscy się ze mnie śmieją”, „Nikt mnie nie lubi” wypowiadają najczęściej dzieci, które bardzo mocno doświadczają krytyki ze strony środowiska, a także te, które myślą, że odstają w jakimś sensie od grupy.

Dziewczynki i chłopcy mówią o sobie w sposób negatywny i tak też zaczynają się postrzegać.

Mówienie o trudnych rzeczach oraz krytyczne wypowiedzi na temat siebie samego mogą być formą odreagowania różnych sytuacji, jakie dzieci doświadczają w ciągu dnia w szkole, na zajęciach dodatkowych czy w trakcie spotkania z rówieśnikami. Jednak im częściej dziecko słyszy takie komunikaty, tym bardziej zamyka się na pozytywne sugestie. W rezultacie zaczyna postrzegać siebie jako niepełnowartościową osobę.

Krytyczne komunikaty dotyczące własnej osoby mogą się również pojawić z innego powodu. Czasami jest to chęć zwrócenia uwagi rodziców czy innych osób, a czasami próba manipulacji i potrzeba otrzymania konkretnych gratyfikacji. Zastanówmy się, czy poświęcamy dziecku czas, na rozmowę, bycie razem i dajemy mu uwagę, której potrzebuje?

Kiedy zacząć się martwić?

W sytuacji, kiedy dziecko krytykuje swój wygląd, umiejętności, nazywa siebie w sposób obraźliwy – warto otwarcie o tym porozmawiać, ponieważ takie słowa mogą być skutkiem wyśmiewania i nękania w szkole.

Warto mieć na uwadze, że dokuczanie przez grupę może bardzo ranić dziecko, a słowa, które padają jako obelgi przyjmuje ono za prawdę.

Twoje zaniepokojenie powinny wywołać takie symptomy: jak izolacja dziecka od innych, niechęć do lubianych aktywności, pogorszenie funkcjonowania w szkole i w domu, bardzo duża ilość negatywnych komunikatów w krótkim czasie, nieprawdziwy obraz siebie – córka jest zapraszana na spotkania, wyjścia, koncerty, a w domu mówi, że nikt jej nie lubi, nigdzie nie zaprasza. Zamiana sposobu odżywiania, jakości i długość snu oraz apatia i niechęć do jakiegokolwiek działania.

Znacznie obniżona samoocena plus nagromadzenie różnych negatywnych sytuacji może w konsekwencji prowadzić do depresji. Warto reagować jak najwcześniej i pomóc dziecku zobaczyć swoje zalety i kompetencje.

Jak pomóc dzieciom zbyt krytycznym wobec siebie?

Wysłuchaj i zaakceptuj – dziecko potrzebuje w Tobie oparcia. W sytuacji, kiedy mówi o sobie źle, nie ignoruj i nie neguj jego słów. Spróbuj je wysłuchać i porozmawiać, wyrazić swoją akceptację co do jego osoby i pokazać mu inny sposób myślenia o sobie.

Pokaż realistyczne podejście – pociesznie i roztaczanie pozytywnych wizji dla dziecka może być nie do przyjęcia, lecz realistyczna perspektywa, która daje oparcie i nadzieję, a jednocześnie nie jest zaprzeczeniem lęków dziecka będzie niezwykłą pomocą. Kiedy córka przychodzi i mówi, że nikt jej nie zaprosi na studniówkę, obawia się balu na kilka miesięcy przed, możesz powiedzieć „Kochanie, zostało jeszcze kilka miesięcy do studniówki, nie wiesz co się stanie, może ktoś Cię zaprosi, a jeśli chcesz sama może zapytać kolegę, czy się z Tobą wybierze”.

Pokaż kontekst wypowiedzianych słów – pokaż, że jedno negatywne doświadczenie nie definiuje Twojej córki lub syna. Wytłumacz, że na różne sytuacje można popatrzeć w szerszej perspektywie - można zobaczyć, ze doświadczamy dobrych i trudnych chwil, nic nie jest tylko czarne lub tylko białe.

Porozmawiaj z nauczycielami w szkole – kiedy Twoje dziecko często przychodzi do Ciebie i opowiada o sobie w sposób bardzo krytyczny i negatywny, porozmawiaj z nauczycielami; zapytaj ich, jak zachowuje się Twoje dziecko w szkole, jak jest traktowane. Perspektywa nauczyciela może dać Ci dodatkowe informacje, które pokażą Ci szerszy kontekst.

Poszukaj pomocy specjalisty – kiedy widzisz, że Twoje dziecko się zmienia, jest coraz smutniejsze, coraz bardziej negatywnie do siebie nastawione, mówi o sobie coraz gorsze rzeczy, a cała sytuacja mocno Cię niepokoi – nie czekaj poszukaj specjalistycznej pomocy – psychologa lub psychoerapeuty.

Paulina Gaworska, psycholog