Cytologia - kiedy robić? Co oznaczają wyniki badania cytologicznego?

Co to jest badanie cytologia?

Cytologia to badanie profilaktyczne i przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy. Sprawdza ono obecność komórek przedrakowych lub rakowych w obrębie tarczy i kanału szyjki macicy. Jest zaliczane do badań mikroskopowych. Polega na ocenie rozmazu pobranego za pomocą szczoteczki podczas badania ginekologicznego.

Dlaczego cytologia jest ważna? Regularnie wykonywane badania, ponieważ są bardzo dokładne, zmniejszają częstość występowania raka szyjki macicy i śmiertelność o 80 procent. Dają możliwość wykrycia stanów przednowotworowych oraz nowotworowych we wczesnej fazie bezobjawowej. Można powiedzieć, że to proste, krótkie i bezbolesne badanie może uratować życie.

Rak szyjki macicy (łac. carcinoma cervitis) to nowotwór komórek nabłonkowych szyjki macicy. Choć charakteryzuje się wysokim stopniem złośliwości, jego wczesne wykrycie daje duże szanse na wyleczenie.

Badanie cytologiczne wykonywane jest nie tylko w profilaktyce raka. Jej wyniki określają różne zmiany zachodzące w szyjce macicy, nie tylko nowotworowe, ale i nadżerki czy stany zapalne.

Badanie wykorzystuje się także w celu kontroli leczenia zachowawczego i operacyjnego nadżerki tarczy szyjki macicy, oceny skuteczności leków hormonalnych, oceny stanu nabłonka pochwy, a także określenia terminu owulacji i czasu trwania II fazy cyklu.

Badanie cytologiczne służy również wykryciu zmian, które wynikają z zakażenia HPV, ale w celu potwierdzenia bądź wykluczenia zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego HPV należy wykonać inne badanie: test PCR lub test HPV DNA.

Czy cytologia wykrywa choroby weneryczne? Niestety nie. Choroby przenoszone drogą płciową wykrywa się testami serologicznymi (z krwi) lub badaniami bakteriologicznymi (z wymazów).

Kiedy pierwsza cytologia?

Badaniu cytologicznemu powinna się poddać każda kobieta po rozpoczęciu współżycia (lub nie później niż po ukończeniu 25. roku życia).

Cytologia u dziewicy

Badanie cytologiczne wykonuje się zwykle u kobiet, które już rozpoczęły współżycie, ale w niektórych przypadkach można je również przeprowadzić u kobiet, które nie odbyły pierwszego stosunku seksualnego. To możliwe, ponieważ błona dziewicza ma kształt półksiężyca. Dzięki temu nie jest przeszkodą do wykonania cytologii. Wystarczy, że lekarz wykorzysta cieńszy wziernik.

Ważne jest, by pamiętać, że kobieta powinna pójść na pierwszą wizytę do ginekologa najpóźniej w wieku 21 lat, chyba że wcześniej zaczęła współżycie lub pojawiły się infekcje bądź zakażenia.

Cytologia w ciąży

Rekomenduje się przeprowadzanie badania cytologicznego u każdej ciężarnej na pierwszej wizycie ciążowej, o ile od poprzedniego badania upłynęło 6 miesięcy. Z wykonaniem cytologii po porodzie należy odczekać 12 tygodni.

Gdzie wykonać cytologię? Cena badania

Istnieją dwa rodzaje badania cytologicznego:

• cytologia konwencjonalna – pobrany materiał przenoszony jest na szkiełko mikroskopowe i utrwalany 96% roztworem etanolu,
• LBC (Liquid-based cytology), czyli cytologia na podłożu płynnym (cytologia płynna, jednowarstwowa, cienkowarstwowa).

Badanie cytologiczne można wykonać w gabinecie ginekologicznym, zarówno współpracującym z NFZ, jak i prywatnym. Cena klasycznej cytologii wynosi około 40 zł. Cytologia LBC jest droższa (kosztuje nawet 100 zł).

Pacjentki w wieku 25-59 lat mają też możliwość wykonania bezpłatnej cytologii w ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy, która finansowana jest raz na 3 lata.

Jak przygotować się do cytologii?

Choć badania nie da się zrobić jedynie podczas miesiączki, cytologię najlepiej wykonać pomiędzy 10 a 14 dniem cyklu 4. Jak się do niego przygotować? Ważne jest, by na 2 dni przed cytologią:

• nie stosować leków dopochwowych,
• nie wykonywać irygacji,
• nie zażywać długich kąpieli,
• nie współżyć,
• unikać stosowania tamponów,

• nie stosować dezodorantów i kremów w okolicach intymnych.

Jeżeli występują objawy, które mogą świadczyć o stanie zapalnym i infekcji (świąd, pieczenie, ból, upławy), należy najpierw wyleczyć infekcję.

Jak wygląda badanie cytologiczne?

Cytologia jest pobierana w gabinecie ginekologicznym i polega na pobraniu wymazu z nabłonka szyjki macicy.

Podczas badania pacjentka siedzi na fotelu ginekologicznym w odpowiedniej pozycji z uniesionymi nogami. Lekarz umieszcza w pochwie wziernik, który utrzymuje otwarte ściany pochwy i zapewnia dostęp do szyjki macicy.

Wkłada również szczoteczkę ginekologiczną o elastycznych włóknach i lekko ją obraca. W ten sposób pobiera z okolicy ujścia zewnętrznego szyjki macicy nabłonek wielowarstwowy płaski, z wnętrza kanału szyjki nabłonek gruczołowy. Następnie materiał rozmazuje na szkiełku mikroskopowym i wysyła do laboratorium, gdzie komórki ocenia cytolog lub histopatolog.

Cytologia cienkowarstwowa od klasycznej różni się tym, że wydzieliny nie rozmazuje się na szkiełku, a umieszcza szczoteczkę w pojemniku z płynem konserwującym. Komórki są oddzielane dopiero w laboratorium.

Badanie jest bezbolesne, choć niektóre kobiety mogą odczuwać nieznaczny dyskomfort. Po pobraniu materiału może wystąpić krótkotrwałe plamienie.

Jak często wykonywać cytologię?

Według zalecenia dotyczącego masowych badań przesiewowych, czyli tzw. skriningu raka szyjki macicy, kobiety po 25. roku życia powinny wykonywać badanie cytologiczne przynajmniej raz na 3 lata. To wystarczy, bo wykryte w badaniu zmiany były na tyle niewielkie, że można je całkowicie wyleczyć (rak szyjki macicy rozwija się latami).

Dobrym pomysłem jest robienie cytologii wraz z badaniem piersi regularnie, najlepiej raz do roku.

Badanie cytologiczne obowiązkowo powinno się wykonywać co roku w przypadku:

• wysokiego ryzyka wystąpienia raka szyjki macicy, przedrakowego stanu szyjki macicy,
• nosicielstwa wirusa HIV,
• nosicielstwa wirusa HPV. Głównymi przyczynami raka szyjki macicy są HPV typu 16 i 18,
• osłabienia układu odpornościowego, np. po chemioterapii, przeszczepie lub w wyniku zażywania sterydów,
• dysplazji, nadżerki,
• narażenia na dietylostilbestrol w okresie życia płodowego,
• dużej aktywności seksualnej z różnymi partnerami (większe ryzyko zakażenia wirusem HPV. Wirus brodawczaka ludzkiego znacznie zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór szyjki macicy).

- Większość przypadków raka szyjki macicy wynika z zakażenia wirusem HPV przenoszonym drogą płciową. Jednak nie wszystkie nowotwory szyjki macicy pochodzą z infekcji wirusowych. Z tego powodu zaleca się, aby wszystkie kobiety rozpoczęły badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy wymazem cytologicznym co 3 lata, począwszy od 21 roku życia w przypadku dziewczyn, które nie rozpoczęły współżycia. [1]

Wynik cytologii

Istnieją dwa możliwe wyniki z cytologii: normalne (prawidłowe) lub nieprawidłowe. Co oznaczają wyniki badania cytologicznego?

Prawidłowy wynik cytologii

Gdy wynik badania jest prawidłowy, cytologię należy wykonać ponownie dopiero za rok. Jeśli wyniki są prawidłowe, oznacza to, że nie zidentyfikowano żadnych nieprawidłowych komórek. Normalne wyniki są czasami określane jako ujemne.

Nieprawidłowy wynik cytologii

„Zła cytologia” nie oznacza raka. Mówi po prostu, że na szyjce macicy znajdują się nieprawidłowe komórki, z obecnością których może wiązać się podwyższone ryzyko. Informuje, że trzeba przyjrzeć się im bliżej.

Choć zazwyczaj nieprawidłowy wynik jest rezultatem innego procesu chorobowego toczącego się w obrębie szyjki macicy (infekcji czy nadżerki), nie wolno go lekceważyć. Niektóre komórki patologiczne mogą przekształcić się w komórki nowotworowe.

Kiedy wynik badania nie jest jednoznaczny lub nieprawidłowy, lekarz może zalecić zwiększenie częstotliwości badań cytologicznych lub dokładniejsze obejrzenie tkanki szyjki macicy.

Kiedy dzwonią z wynikiem cytologii?

W przypadku nieprawidłowego wyniku cytologii lekarz jak najszybciej informuje o nim pacjentkę, by móc szybko rozpocząć terapię. W przypadku wyniku prawidłowego, kobieta najczęściej odbiera wynik przy kolejnej wizycie. Ginekolog przeważnie nie dzwoni, chyba że zostało ustalone inaczej.

Wyniki cytologii według Papanicolaou

Do niedawna wynik cytologii opierał się na pięciostopniowej skali według klasyfikacji Papanicolau.

Wyniki badania cytologicznego według Papanicolaou przedstawiają się następująco:

• I grupa cytologii – prawidłowe komórki nabłonka płaskiego i gruczołowego,

• II grupa cytologii – w rozmazie stwierdza się komórki zapalne, brak jest jednak komórek nieprawidłowych (przedrakowych). To wynik uznawany za prawidłowy,

• III grupa cytologii – w rozmazie obecne są nieprawidłowe komórki dysplastyczne, które mogą się przekształcić w komórki nowotworowe. Stopień dysplazji określa się jako mały, średni lub duży,

• IV grupa cytologii – w rozmazie obecne są komórki atypowe, wskazujące na raka przedinwazyjnego, to jest takiego, którego komórki występują wyłącznie w nabłonku,

• V grupa cytologii – wynik wskazuje na zmiany złośliwe.

Wyniki cytologii - klasyfikacja Bethesda

Opisywanie wyniku cytologii według systemu Papanicolaou to przeszłość. Od 2001 roku stosuje się bardziej precyzyjny system Bethesda (TBS, ang. The Bethesda System). To metoda opisowa pozwalająca określić:

• czy próbka (rozmaz) zawiera odpowiedni materiał do oceny. Świadczy o tym ilość materiału oraz obecność komórek z kanału szyjki macicy,
• czy obraz cytologiczny jest prawidłowy czy nie,
• rodzaj infekcji,
• obecność nieprawidłowych komórek,
• określić nieprawidłowości: rodzaju zakażenia, zmian reparacyjnych, obecności nieprawidłowych komórek nabłonkowych, komórek innych nowotworów.

The Bethesda System do opisu wykorzystuje litery i cyfry. Na przykład litera A oznacza jakość rozmazu:

• AI oznacza, że rozmaz nadaje się do oceny,
• AII, że rozmaz jest nieczytelny, ale jego ocena jest możliwa,
• AIII - nie da się ocenić wymazu.

Litera B to ogólna charakterystyka rozmazu, która stwierdza czy obraz cytologiczny jest prawidłowy (BI) czy nie (BII). Oznacza to, że najlepsza cytologia to AI, BI. Kolejne litery to uwagi dotyczące wymazu lub stwierdzanych nieprawidłowości

Jeżeli nie stwierdzono obecności zmian przednowotworowych lub nowotworowych, pacjentka otrzymuje informację o braku zmian cytoonkologicznych (NILM).

W komentarzu badania pojawiają się także skróty od anglojęzycznych nazw stanów nieprawidłowych. Jeśli obraz cytoonkologiczny jest nieprawidłowy, zazwyczaj opisywany jest skrótami: ASC-US (atypowe komórki nabłonka płaskiego o nieokreślonym znaczeniu), a także ASC-H, LSIL, HSIL, CIS itp.

Zgodnie z klasyfikacją cytologiczną wg systemu Bethesda nieprawidłowości komórek nabłonka płaskiego odpowiadające stanom przedrakowym zostały podzielone na:

• Atypowe komórki płaskonabłonkowe ASC,

* o nieokreślonym znaczeniu – ASC-US,

* nie można wykluczyć HSIL – ASC-H,

• Zmiany śródnabłonkowe małego stopnia LSIL,
• Zmiany śródnabłonkowe dużego stopnia HSIL.

Zgodnie z klasyfikacją i definicją WHO wewnątrznabłonkowa neoplazja szyjki macicy to zmiany ograniczone do nabłonka, z których potencjalnie może rozwinąć się płaskonabłonkowy rak inwazyjny. Zmiany te, dawniej określane terminami dysplazja i rak przedinwazyjny, dzisiaj bardziej szczegółowo opisuje się akronimami CIN i SIL (18, 19).

• CIN1 (dysplazja małego stopnia),
• CIN2 (dysplazja średniego stopnia),
• CIN3 (dysplazja dużego stopnia).

Warto pamiętać, by wyników cytologii nie interpretować samodzielnie. Powinien zapoznać się z nimi lekarz.

Nieprawidłowy wynik cytologii - i co dalej?

Gdy wynik badania cytologicznego jest nieprawidłowy, wdraża się bardziej zaawansowane procedury diagnostyczne. Pacjentkę poddaje się biopsji, to jest pobraniu wycinka wielkości główki szpilki do badania pod mikroskopem lub kolposkopii, która polega na obejrzeniu szyjki macicy w powiększeniu, po wcześniejszym zabarwieniu jej specjalnymi barwnikami, które eksponują nieprawidłowości.

W sytuacji, gdy wyniki cytologii wskazują na zmiany nowotworowe, specjalista opracowuje plan leczenia. W stadium 0 najczęściej jest to chirurgia laserowa, kriochirurgia, usunięcie za pomocą pętli diatermicznej lub elektrycznej, a także chirurgia konizacyjnej. Wiele zależy od wieku i planów prokreacyjnych kobiety. Jeżeli rak jest w zaawansowanym stadium, podejmuje się bardziej radykalne działania.

Jak widać regularne wykonywanie cytologii jest ważne, ponieważ umożliwia wykrycie groźnych zmian na tyle wcześnie, że możliwe jest ich skuteczne leczenie.