Złość u dziecka. Kiedy jest powodem do niepokoju?

Złość u dziecka i gniew to emocje, które pojawiają się w określonej sytuacji wskutek przeżywania innych nieprzyjemnych uczuć, których młody człowiek nie chce lub nie umie zaakceptować bądź nie potrafi ich wyrazić wprost. Każde dziecko wyraża swoje potrzeby i złości się - to naturalne. Bywają jednak sytuacje, kiedy złość u dziecka jest powodem do niepokoju.

Złość u dziecka - czy to normalne?

Napady złości są nieuniknioną częścią dzieciństwa, ponieważ dzieciom brakuje perspektywy, która wiąże się z przeżyciami i nabywaną wiedzą. Ludzie z wiekiem zdobywają coraz więcej doświadczeń, także związanych z konsekwencjami własnego gniewu.

Ponadto małe dzieci (poniżej 7-8 roku życia) nie wykształciły jeszcze kontroli impulsów i filtrów społecznych niezbędnych do konsekwentnego unikania jawnych, gwałtownych i nieadekwatnych przejawów złości. Z wiekiem wszyscy uczymy się radzić sobie z gniewem i kontrolujemy swoje zachowanie. Dziecko ma małe umiejętności w tym zakresie.

Większość dzieci z wiekiem uczy się ograniczać wybuchy gniewu, niektóre walczą z jego opanowaniem. To dobrze, ponieważ złość i gniew, trzymane w ryzach, są naturalne i… pożądane. To uczucia znane każdemu człowiekowi, które pojawiają się jako reakcja na różnego rodzaju przeszkody czy ograniczenia i skłaniają do działania.

- Ekspresja złości u dzieci może być bardzo różna. Od takiej, jaką najczęściej spotykamy – i która nas, dorosłych, najbardziej aktywizuje – czyli od wybuchów złości, agresji i drażliwość dziecka, po złość, która może przyjmować odmienną postać, równie groźną – czyli smutek. Musimy więc być bardzo czujni. Zwykle rodziców najbardziej niepokoi to, że dziecko jest nadekspresywne. Ale mnie niepokoją też dzieci, które złości nie okazują wprost – bo się nadmiernie kontrolują, są bardzo uważne na to, co można, a czego nie, mają mocno zinternalizowane normy społeczne. To może uśpić naszą czujność. Maskowana złość może się objawiać na przykład bólami głowy czy brzucha. podkreśla Izabela Bancewicz-Mikulewicz – psycholog dziecięcy z Uniwersytetu SWPS.

Kiedy złość dziecka jest powodem do niepokoju?

Rodzice często mają problem z ustaleniem, kiedy ich syn czy córka przekracza granice, także w zakresie gniewu oraz jego wyrażania. Choć każde dziecko rozwija się w swoim tempie i jest wyjątkowe, niektóre sytuacje wydają się być powodem do niepokoju. Co powinno zwrócić uwagę?

Zwykle dziecko łatwo wpadające w gniew przeżywa częste i ekspresyjne napady złości, zachowuje się prowokująco, ujawnia małą tolerancję na niezaspokojenie potrzeb, pielęgnuje swoje negatywne emocje, bywa agresywne wobec otoczenia.

Złość dziecka jest powodem do niepokoju, gdy dziecko ma więcej niż 8 lat, ale nadal zdarzają mu się częste, silne napady złości, także w miejscach publicznych. Są one gwałtowne, a dziecko naraża siebie lub innych. Napady furii poważnie zakłócają życie w domu.

Reakcji wymaga sytuacja, gdy nauczyciele dziecka zgłaszają, że w szkole jego zachowanie często wymyka się spod kontroli. Są zdania, że przejawy złości nie są normalne dla tej grupy wiekowej.

Niepokoić powinno, gdy dziecko ma trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem przyjacielskich relacji z uwagi na swoje trudne zachowanie.

Ponieważ dziecko zwykle zdaje sobie sprawę, że jego zachowanie nie jest normalne, źle się czuje, być może ma niską samoocenę, co – niczym błędne koło – nakręca spiralę gniewu.

Co wywołuje niepokojącą złość u dzieci?

Zarówno młodsze, jak i starsze dzieci w sposób gwałtowny wyrażają złość z rożnych przyczyn i powodów. Co wywołuje złości gniew?

Zdarza się, że dziecko przeżyło traumę lub mierzy się z trudną sytuacją, taką jak śmierć bliskiej osoby, przeprowadzka, zmiana szkoły czy rozwód rodziców. Wściekłością wyraża swój strach i cierpienie.

Niektóre dzieci złoszczą się, wydają się być chronicznie wściekłe lub agresywne, ponieważ… się boją. To desperacka próba ukrycia lęku. Zdarza się to dzieciom, które funkcjonują pod presją, są zestresowane lub krytykowane.

Zdarza się, że nie ma wyraźnego powodu chronicznej agresji dziecka. W takich przypadkach nietypowa złość dziecka może mieć biologiczną przyczynę, taką jak na przykład ADHD.

Okazuje się, że ponad połowa wszystkich dzieci z ADHD przejawia zachowania buntownicze i jest podatna na wybuchy złości.Ta wzmożona agresja może mieć wiele przyczyn, takich jak impulsywność, trudności w przechodzeniu z jednego zadania do drugiego oraz problemy z wykonywaniem zadań (co może prowadzić do frustracji i niskiej samooceny).

Rodzice powinni być świadomi, że u niektórych dzieci te objawy behawioralne są tak poważne, że ADHD dziecka zostaje przeoczone, ponieważ rodzice i nauczyciele są tak skoncentrowani na agresji, co uważają za główny problem dziecka. Dlatego jeśli masz agresywne dziecko, które jest również nadpobudliwe i impulsywne, warto zbadać możliwość, czy na jego zachowanie nie wpływa właśnie.

Do wybuchów złości i buntowniczych zachowań, zwłaszcza w szkole, mogą prowadzić różne inne nierozpoznane zaburzenia, także uczenia się. Wprawdzie na przykład dysleksja nie wpływa bezpośrednio na poziom agresji, ale gdy jest niezdiagnozowana, wywołuje u dziecka dużą frustrację i wstyd z powodu niedostatków i zmagań.

Sporadyczne i gwałtowne załamania nastroju i napady złości obserwuje się również u dzieci ze spektrum autyzmu. Wywoływać je mogą na przykład nagłe zmiany w rutynie, ale i doznania związane z problemami z przetwarzaniem sensorycznym (gniew może wyzwolić jasne światło, drapiąca metka czy hałaśliwe otoczenie). Jeśli przytłaczające bodźce nie zostaną wyeliminowane, niespokojne dziecko może wybuchnąć gniewem.

- W przypadku złości trzeba się głębiej przyjrzeć, skąd tej złości w dziecku tak wiele, z czego to wynika, czy ekspresja złości to nie tylko to, co widzimy na pierwszym planie. – podkreśla Izabela Bancewicz-Mikulewicz – psycholog dziecięcy z Uniwersytetu SWPS.

Jak pomóc dziecku radzić sobie z gniewem?

Chociaż rodzice dzieci, które złoszczą się permanentnie bądź często i gwałtownie, często czują się bezsilni, mogą pomogą dziecku opanować złość. Co robić?

Warto zidentyfikować „wyzwalacze”. Wybuchy gniewu nie są przypadkowe, choć zdecydowanie mogą tak wyglądać. Warto zastanowić się, w jakich sytuacjach, okolicznościach, porach i miejscach dziecko denerwuje się najbardziej bądź najczęściej? Może napad gniewu wyzwala przebodźcowanie? A może złości odrabianie lekcji? Obserwacje i notatki, a także płynące z nich wnioski mogą być bardzo cenną wskazówką.

Kiedy wiadomo już, co wywołuje napady złości dziecka, należy opracować plan działania i radzenia sobie z sytuacją.

• Gdy dziecko czuje się zagrożone lub przytłoczone w szkole, porozmawiaj z nauczycielem o zorganizowaniu przerw, gdy zaistnieje taka potrzeba.
• Jeśli dziecko ma problemy z przetwarzaniem sensorycznym, wymyśl plan ograniczenia bodźców wyzwalających.
• Gdy dziecko ma problemy z uczeniem się, skorzystaj z pomocy poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Co jeszcze jest ważne?

• Zrozumienie, wsparcie, ale i konsekwencja rodziców.
• Poczucie bezpieczeństwa.
• Przewidywalny, znany i stały harmonogram dnia.
• Sztywne granice, jasne oczekiwania i zasady.
• Miłość i wsparcie.

Co jeszcze możesz zrobić?

• Pomagaj rozpoznawać i nazywać uczucia dziecka: Wygląda na to, że czujesz niezadowolenie, gniew, złość, wściekłość…

• Pamiętaj, by nie tylko „naprawiać” zachowanie dziecka, ale i pielęgnować właściwe zachowania. Wzmacniaj pozytywne postawy i dobre cechy. Pokaż dziecku, że je akceptujesz i kochasz, a także cenisz i szanujesz za to, kim jest. To buduje jego poczucie wartości.

• Dowiedz się, co wywołało złość.

• Ucz dziecko zasad postępowania, często przypominaj je, wyjaśniaj też, jakie czyny są akceptowane, a jakie nie.

• Chwal dziecko za każdą próbę powstrzymywania ataku złości.

• Poszukajcie najbardziej właściwego sposobu  wyładowania gniewu. Być może sprawdzi się gniecenie i zbijanie papieru w kule, boksowanie poduszki, rysowanie, granie na jakimś instrumencie?

• Nie pozwalaj na agresję, powstrzymuj dziecko przed biciem innych.

• Ucz dziecko asertywności, czyli umiejętności wyrażania siebie i swojego zdania, mówienia "nie" bez naruszania praw innych osób.

• Rozwijaj w dziecku empatię, czyli zdolność uczuciowego utożsamiania się z drugą osobą i wywoływania w sobie uczuć, które ona przeżywa.

• Ograniczaj rozrywki propagujące przemoc (filmy, gry).

Jeśli czujesz, że sytuacja wymyka się spod kontroli i cię przerasta, skonsultuj się z pedagogiem lub psychologiem. Być może problem jest poważniejszy bądź bardziej skomplikowany, niż ci się wydaje, a wy potrzebujecie wsparcia specjalisty.

Jak reagować, gdy dziecko się złości?

Pamiętaj, że próba rozmowy z dzieckiem w momencie napadu złości zwykle tylko pogarsza sytuację. Mózg dziecka utknął w trybie „walcz lub uciekaj”, nie reaguje na logikę. Zamiast próbować przemówić dziecku do rozsądku czy je uspokoić, spokojnie poczekaj, aż burza minie. Staraj się nie dodawać własnej złości do niezadowolenia dziecka. Dopiero później porozmawiaj z dzieckiem o incydencie.

Pamiętaj, że przyzwolenie na odczuwanie i wyrażanie złości, nie oznacza naszej akceptacji zachowań pod jej wpływem.

Niezależnie od przyczyny gniewu należy uczyć dziecko technik uspokajających. Zwykle sprawdza się:

• głębokie oddychanie,
• powtarzanie wierszyka lub formułki,
• zamykanie oczu i liczenie,
• wycofywanie się do najbliższej cichej, prywatnej przestrzeni w celu dekompresji.

Chociaż nauka radzenia sobie z wybuchami złości to proces trwający całe życie, jeśli wyposażysz dziecko w narzędzia potrzebne mu do osiągnięcia sukcesu na wczesnym etapie, jego szanse na opanowanie temperamentu znacznie wzrosną.

Nie zniechęcaj się

Zrozumienie powiązań między wyrażaniem złości przez dzieci i młodzież, ich zdrowiem i interakcjami międzyludzkimi jest ważne nie tylko „tu i teraz”. Młodzież, która niewłaściwie radzi sobie ze swoim gniewem, jest narażona na problemy w zakresie relacji międzyludzkich i odczuwa negatywne skutki zarówno pod względem zdrowia psychicznego, jak i ogólnego. Gniew u dorosłych jest związany z nieprzystosowaniem, co zwykle niesie ze sobą nieprzyjemne, a i poważne konsekwencje.

- Większość dzieci wraz z wiekiem uczy się kontrolować swój gniew i skłonność do agresji. Jednak twoje łatwo wpadające w gniew dziecko zawsze będzie reagować intensywnie, z dużą pasją i zaangażowaniem na wszystkie wyzwania, jakie przyniesie mu życie. – podkreśla psycholog Joanna Robińska.