Dysfagia, czyli o zaburzeniu połykania pokarmu u dzieci

Dysfagia jest terminem medycznym (z języka greckiego „phagia” - jeść, „dys” - trudność lub upośledzenie), określającym trudności w przyjmowaniu i przechodzeniu pokarmów z jamy ustnej do gardła i przełyku, a stamtąd do żołądka oraz dyskomfort w połykaniu, jako przejaw uszkodzeń morfologicznych górnego odcinka przewodu pokarmowego lub zaburzeń czynnościowych układu nerwowego i mięśniowego.

Trudność w połykaniu może wystąpić u niemowląt, dzieci i dorosłych. Zaburzenia przyjmowania i połykania pokarmu zwykle towarzyszą schorzeniom neurologicznym, anomaliom twarzoczaszki, przetokom tchawiczo-przełykowym, nadwrażliwościom lub podwrażliwościom sensorycznym oraz opóźnieniom rozwoju psychomotorycznego

W logopedii termin dysfagia odnosi się do zaburzeń w procesie przyjmowania, formowania i transportowania płynu oraz pokarmu, mogących prowadzić do nieprawidłowości w odżywianiu , a także oddychaniu. Klinicznie wyróżnia się cztery postacie dysfagii związane z początkowymi odcinkami przewodu pokarmowego, tj.:

• dysfagię ustną przygotowawczą,
• dysfagię ustną właściwą,
• dysfagię gardłową
• dysfagię przełykową.

Dysfagia u dzieci w tym u noworodków i niemowląt, różni się od dysfagii u osób dorosłych.

Zdrowe, prawidłowo rozwijające się maluszki również mogą cierpieć na dysfagię. Zaburzenie to dotyczy głównie niemowląt, u których w fazie przechodzenia z jednego rodzaju pokarmu na inny (bardziej stały) dostrzec można nieprawidłową motorykę warg, języka i żuchwy i jest przejściowe. Nie należy lekceważyć tych zaburzeń, ponieważ mogą prowadzić nawet do duszenia się niemowlęcia. Później, gdy dziecko wkracza w wiek przedszkolny i wczesnoszkolny, obserwujemy już nie tylko złą motorykę narządów mowy, ale też wady zgryzu oraz wady wymowy. Najczęściej spotykane, to seplenienia, rzadziej rotacyzm czy lambdacyzm. U osób dorosłych dysfagia może świadczyć o poważnych schorzeniach neurologicznych, nowotworach, ale także dużo łagodniejszych stanach zapalnych gardła. Szczególnie niepokojące jest nagłe pojawienie się stanów ostrej dysfagii. W takich przypadkach trzeba niezwłocznie udać się do lekarza, by zapobiec przedostawaniu się kawałków pożywienia do płuc, co z kolei może wywołać zapalenie płuc.

Jak rozpoznać dysfagię u dziecka

Rodzice powinni niezwłocznie skontaktować się ze specjalistą, kiedy ich dziecko:  

• nie sygnalizuje, że jest głodne,
• nie interesuje się jedzeniem,
• w danym okresie rozwoju nie potrafi ssać, potem gryźć i żuć oraz połykać jedzenia,
• rodzice zauważają u niego brak koordynacji ssania, połykania i oddychania,
• wypycha językiem jedzenie,
• kilkakrotnie przełyka płyn czy kęs (dławi się),
• na widok jedzenia ma odruch wymiotny,
• za każdym razem karmienie jest utrudnione ze względu na silne pobudzenie i niepokój malucha,
• cierpi na ślinotok,
• na początku posiłku chętnie rozpoczyna jedzenie, jednak w trakcie zmienia zachowanie, staje się niespokojne i zdenerwowane, a po krótkim czasie odmawia dalszego spożywania czegokolwiek,
• zdarza się, że wymiotuje podczas posiłku lub zaraz po nim,
• wypluwa pokarm lub przechowuje w policzkach,
• konsekwentnie odmawia jedzenia pokarmów o określonym zapachu, smaku czy konsystencji,
• traci na wadze, a w dodatku rodzice dostrzegają u swego malucha wyraźny niedobór wzrostu
• cierpi na zaparcia,
• odmowa jedzenia pojawiła się przed 3 rokiem życia.

Te i inne objawy dysfagii u dzieci mogą wynikać z zaburzeń w zwieraniu się warg, braku odpowiedniego napięcia mięśni policzków, ograniczonej ruchomości języka i żuchwy, niewłaściwej koordynacji ruchów języka, porażenia mięśni języka, złej ruchomości podniebienia miękkiego, zaburzeń czucia w jamie ustnej i gardle, niewydolności mięśnia pierścienno-gardłowego. U dzieci z zaburzeniami oligofrenicznym zaburzenia połykania spowodowane są najczęściej dużym i słabo ruchomym językiem, który wypycha pokarm.

Terapia dysfagii

Sposób postępowania w dysfagii zależy przede wszystkim od jej etiologii oraz wieku pacjenta. Diagnostyka, leczenie oraz terapia dysfagii wymaga współpracy specjalistów takich jak laryngolog, foniatra, logopeda, gastrolog, neurolog, dietetyk oraz rodziców, którzy bardzo często nie zwracają uwagi na sposób połykania ich pociech. Niewątpliwie ogromną rolę odgrywa logopeda, który wie i potrafi pomóc nie tylko noworodkowi, ale również dzieciom z infantylnym połykaniem czy z zaburzeniami oligofrenicznymi. Warto pamiętać, że przyjmowanie pokarmów, oddychanie oraz mowa realizowane są dzięki tym samym strukturom. Narządy i nerwy biorące udział w fazie ustnej połykania kontrolują również  prawidłową artykulację i warunkują ją. Dlatego ich sprawność jest tak ważna i wpływa na rozwój komunikacji językowej małego dziecka.

Anna Czajkowska,
pedagog, logopeda
www.logopedzi.pl