Reakcje niemowląt na nadmiar bodźców. Jak rozpoznać i zapobiegać

Zdarza się, że nagle, na przykład podczas zabawy lub w czasie wizyty gości dziecko zaczyna zachowywać się niepokojąco, inaczej niż zwykle. Staje się rozdrażnione i płaczliwe bądź wręcz przeciwnie – wydaje się smutne i wycofane. Przyczyną może być zbyt duża intensywność wrażeń - dochodzi do przebodźcowania. Na czym ono polega? Jak go unikać i jak pomóc nadmiernie pobudzonemu niemowlakowi?

Niemowlęta nie lubią nadmiaru bodźców

Doskonale wiemy, że stymulacja malucha, dostarczanie mu wrażeń i bodźców czy wchodzenie w interakcje są niezbędne dla jego rozwoju. To dlatego staramy się: mówimy do maluchów od pierwszych chwil życia, stymulujemy ich zmysły, kupujemy zabawki edukacyjne, włączamy piosenki czy – nieco później - małe formy bajkowe, a i zapraszamy do zabawy rówieśników. Krótko mówiąc nieustannie dbamy o to, by dziecko się nie nudziło, a jego dzień był atrakcyjny – upatrujemy w tym szans na optymalny rozwój.

Zdarza się jednak, że dziecko ma dość, dochodzi do nadmiernego stymulowania, czyli przebodźcowania, w efekcie czego dziecko czuje się niekomfortowo i zwyczajnie źle. To dlatego musimy obserwować maluchy, by sytuacje takie nie zdarzały się zbyt często.

Sporadyczne sytuacje, w których dochodzi do przestymulowania i zmęczenia dziecka natłokiem bodźców nie są niczym groźnym, jeśli jednak zdarzają się często bądź stanowią codzienną rutynę, tzn. rodzic nie odczytuje sygnałów i nie zmniejsza intensywności wrażeń, może się to negatywnie odbić na dziecku. Czy wiesz, że nadmierna stymulacja dziecka prowadzi do deficytów w skuteczności poznawczej? Może też dojść do zmian w sferze psychicznej dziecka (np. wycofania).

Co to jest przebodźcowanie?

Nadmierna stymulacja jest stanem, w którym dziecko doświadcza przeciążenia doświadczeniami i bodźcami. Niemowlęta mogą być w konsekwencji nie tylko zmęczone, ale i pobudzone ze względu na dużą aktywność czy hałas, ponieważ o ile docierają do nich wszystkie bodźce, o tyle one nie są w stanie ich wszystkich przetworzyć.

Na nadmierną stymulację najbardziej narażone są noworodki, ponieważ  ich układ nerwowy jest niedojrzały – maluchy nie potrafią regulować odbioru i chłoną wszystko jak gąbka. W ich przypadku nawet najprostsze czynności, takie jak karmienie, pielęgnacja, mówienie do nich mogą przytłoczyć. Chociaż temperament pozostaje niezmienny, to u niemowląt reakcje zmieniają się wraz z rozwojem. Kiedy dziecko rośnie, rozwija umiejętność radzenia sobie z różnymi sytuacjami.

Kiedy może dojść do przebodźcowania?

W kontekście zapotrzebowania, a i odbioru bodźców wiele zależy od temperamentu dziecka - o ile niektóre lubią towarzystwo i sytuacje, kiedy dużo się dzieje, inne w takich okolicznościach są zmęczone i przytłoczone. Niemniej pamiętajmy, że nie bez znaczenia są nasze działania – ilość, natężenie i czas, przez jaki dostarczane są bodźce. W tej sytuacji generalnie sprawdza się zasada, że co za dużo, to niezdrowo.

Do przebodźcowania może dojść w wielu sytuacjach:

• gdy dziecko zbyt długo jest aktywne (np. za długo się bawi),
• przebywa długo bądź intensywnie w towarzystwie,
• jest narażone na mnogość bodźców: głośne dźwięki, ruchliwe obrazy, ostre zapachy lub działanie technologii (telewizja, tablet itd.),
• gdy zakłócony jest sen dziecka – maluch np. śpi przy włączonym telewizorze lub w pokoju, w którym w nieskrępowany sposób toczy się życie rodzinne lub nie śpi zbyt długo,
• gdy jego rutyna zostanie zakłócona.

Jak niemowlęta reagują na nadmiar bodźców?

Dziecko wysyła oznaki nadmiernej stymulacji – warto umieć je rozpoznawać. Dotyczą one zarówno wyglądu, jak i zachowania malucha.

Kiedy dziecko jest przestymulowane może być nadmiernie pobudzone albo zmęczone.
Najczęściej staje się rozgorączkowane, czerwone na buzi, jego kończyny drżą, pojawia się szybszy oddech, a ono samo wydaje się niespokojne, wyraźnie pobudzone, nerwowo kręci główką, pręży ciało, wykazuje nadmierną czujność, nerwowość i płaczliwość.

Niektóre dzieci reagują sennością - maluch trze oczy, łapie się za paluszki, przykrywa twarz dłonią, odwraca się, jakby chciał się schować i odciąć od nadmiaru bodźców. W obu przypadkach dziecko zaczyna zachowywać się inaczej niż zwykle – widać, że coś mu przeszkadza, że czuje się niekomfortowo. Wówczas trzeba zareagować i mu pomóc.

Jak pomóc dziecku?

W kontekście stymulacji dziecka ważne jest, by mieć świadomość, że trzeba zachować umiar i unikać nadmiernej stymulacji. Nie mniej istotna jest czujność i uwaga, które pozwalają rozpoznawać sygnały. Czy wiesz, jak radzić sobie z nadmiernie stymulowanymi dzieckiem? Jak mu pomóc?

Jeśli zauważysz, że dziecko jest przebodźcowane i w rezultacie nadmiernie pobudzone, zmniejsz stymulację, a zwiększ poziom wsparcia. Co to oznacza? Odetnij dziecko od nadmiaru bodźców – wyłącz telewizor czy muzykę, zakończ zabawę i idź z nim tam, gdzie jest spokojnie i cicho. Zminimalizuj aktywność. Mów do malucha spokojnie i powoli, próbując go wyciszyć i utulić. Przytul dziecko, ukołysz, możesz spróbować owinąć  kocykiem.

Jak unikać nadmiaru bodźców

Dziecko, by dobrze się czuć i prawidłowo rozwijać, potrzebuje nie tylko bodźców i małych wyzwań, ale i poczucia bezpieczeństwa, które daje mu, między innymi, harmonogram dnia, rozumiany jako przewidywalność zdarzeń i rytuałów. Nie mniej ważna jest miłość, bliskość i zrozumienie rodziców, a także ich instynkt.

Kluczem jest znalezienie równowagi. Można to osiągnąć poprzez obserwowanie dziecka i zastosowanie się do pewnych wytycznych.

Obserwuj swoje dziecko, bądź otwarta na jego potrzeby. Reaguj, kiedy widzisz, że coś jest nie tak. Dziecko wysyła sygnały, kiedy potrzebuje przerwy w aktywności czy chce odpocząć, bo ma jej dość. Naucz się je rozpoznawać.

Planuj dzień, uwzględniając w nim potrzeby dziecka takie jak sen. Przestrzegaj stałości punktów dnia.

Czas, kiedy dziecko jest aktywne, wykorzystuj na zabawę, spacer i inne formy wypoczynku dostosowane do potrzeb, zainteresowań i wieku dziecka. Jeśli dziecko jest wrażliwe na dźwięki i źle znosi tłumy, nie zabieraj go np. do sali zabaw czy galerii. Pamiętaj też, że telewizja i tablet szybko prowadzą do przebodźcowania dziecka.

W harmonogramie dnia dziecka ważne są przerwy w aktywności – zadbaj nie tylko o zabawę, atrakcje czy rozrywki, ale i o to, by maluch miał możliwość wyciszenia się, krótkiej drzemki czy regeneracyjnego snu.