Powiększone węzły chłonne u dzieci: przyczyny i kiedy trzeba się martwić?

Węzły chłonne są drobnymi strukturami, które stanowią ważny element układu immunologicznego człowieka. Są liczne, znajdują się w całym ciele, w największej ilości na szyi, pod pachami, w pachwinach, pod żuchwą oraz za uszami. Jaką pełnią rolę?

Węzły stanowią skupisko różnych komórek: limfocytów T, limfocytów B, makrofagów i komórek prezentujących antygen. W ich obrębie ma miejsce tak zwana prezentacja antygenu limfocytom i produkcja przeciwciał.

Zadaniem węzłów chłonnych jest zbieranie chłonki (limfy). Można je porównać do punktów kontrolnych, do których z różnych obszarów ciała spływają informacje o pojawieniu się w okolicy niebezpieczeństwa - patogenów (gdy chłonka wykryje zagrożenie, jej przepływ zostaje wstrzymany).

W reakcji w ich obrębie dochodzi do namnażania się limfocytów i produkcji immunoglobulin (czyli przeciwciał) przeciwko antygenom, które dopłynęły do węzła wraz z limfą. Wówczas obserwuje się powiększenie węzłów chłonnych.

Powiększone węzły chłonne (limfadenopatia) oznaczają, że w organizmie toczy się proces chorobowy.

Trzeba także pamiętać, że obrzęk węzłów chłonnych może być również wynikiem nieprawidłowego rozrostu komórek układu limfatycznego (to typowe dla przebiegu nowotworów, np. chłoniaków).

Jak duże są węzły chłonne u zdrowych dzieci? Jak duży jest nieprawidłowy powiększony węzeł chłonny u dziecka?

Prawidłowe węzły chłonne mają kilka milimetrów średnicy. O ich powiększeniu mówi się, gdy mierzą do 1 cm. Wyjątek stanowią węzły pachwinowe, które mogą mieć rozmiar nawet do 15 mm oraz węzły zlokalizowane w okolicy przedusznej i zausznej. W ich przypadku norma wynosi do 5 mm. Gdy węzły chłonne powiększają się i stają się obrzęknięte, można je poczuć pod skórą.

Rozmiar węzła zależy od wieku, od jego lokalizacji i ilości przebytych infekcji. Węzły chłonne na szyi nie powinny przekraczać wielkości 2 cm, pachwinowe 1,5 cm, a pachowe 1 cm.

Wyróżnia się dwa rodzaje powiększonych węzłów chłonnych:

• sprężyste, miękkie, przesuwalne względem skóry, bolesne podczas dotyku, pokryte zaczerwienioną, ucieploną skórą. Takie objawy wskazują na infekcję. Nie są powodem do niepokoju. Jak długo utrzymują się powiększone węzły chłonne po infekcji? Zwykle struktury zmniejszają się, powracając do naturalnych rozmiarów w ciągu kilku tygodni,

• bardzo duże (2 cm i więcej), twarde, zbite, niebolesne, często zgrupowane, nieruchome (zrastające się z tkankami). Stanowią powód do niepokoju, zwłaszcza jeśli nie znikają po 3 tygodniach, nie są czasowo powiązane z przeziębieniem czy miejscową infekcją. Zmiany mogą wskazywać na nowotwór lub zakażenie ogólnoustrojowe. Sygnał ostrzegawczy stanowi pojawienie się innych objawów, takich jak: przewlekłe zmęczenie, gorączka, nocne pocenie się, spadek masy ciała, niechęć do aktywności.

Powiększone węzły chłonne u dziecka można podzielić na miejscowe i uogólnione – kiedy to powiększone są węzły z dwóch niezwiązanych ze sobą grup. Regionalna limfadenopatia polega na powiększeniu jednego węzła lub węzłów z jednej grupy czy grup ze sobą powiązanych.

Choroby infekcyjne zwykle skutkują powiększeniem węzłów chłonnych leżących najbliżej okolicy zajętej chorobą. Czasami jednak infekcja ma związek z uogólnionym powiększeniu węzłów chłonnych – tak bywa w przypadku mononukleozy.

Ponieważ kład limfatyczny dzieci kształtuje się do około 12. roku życia, węzły chłonne w ich przypadku obserwuje się częściej niż u dorosłych.

Przyczynami powiększenia węzłów chłonnych mogą być niegroźne infekcje, ale i poważne choroby:

• infekcja wirusowa, np. ospa wietrzna, mononukleoza zakaźna, rumień nagły, cytomegalia, odra, różyczka, WZW (wirusowe zapalenie wątroby), ale także przeziębienie czy grypa,

• choroby bakteryjne, np. choroba kociego pazura, Salmonella, gruźlica, uogólnione infekcje bakteryjne, angina, bakteryjne zapalenie gardła, zapalenie migdałków, zapalenia ucha, szkarlatyna (płonica),

• choroby przyzębia (np. nieleczona próchnica), które powodują powiększenie węzłów chłonnych podżuchwowych i podbródkowych (tzw. węzły chłonne szyjne przednie),

• choroby pasożytnicze, np. wszawica,
• choroby spichrzeniowe, np. choroba Gauchera, choroba Niemanna-Picka, sarkoidoza,

• choroby autoimmunologiczne (w ich przebiegu komórki układu odpornościowego atakują własny organizm), takie jak toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, chorobę Hashimoto, choroba Kawasaki,

• choroby pierwotniakowe, np. toksoplazmoza,

• choroby grzybicze - histoplazmoza (choroba Darlinga) czy blastomykoza (choroba Gilchrista),

• nowotwory układu chłonnego – białaczki, chłoniaki. Powiększone węzły chłonne mogą również wskazywać na przerzut nowotworowy z pierwotnego miejsca rozwoju lub na początkowe stadium pierwotnego rozrostu guza w miejscowych węzłach chłonnych,

Powiększone węzły chłonne mogą być również reakcją poszczepienną (dotyczy to zwłaszcza szczepień ochronnych przeciwko odrze, różyczce i ospie wietrznej oraz gruźlicy). Bywa, że limfadenopatia to reakcja polekowa. Wywołać ją mogą antybiotyki z grupy sulfonamidów (np. sulfametokasazol), leki przeciwpadaczkowe (np. fenobarbital, fenytoina), leki stosowane w terapii dny moczanowej (np. allopurynol), ale i inne.

Powiększone węzły chłonne – najczęstsze przyczyny u dzieci

Powiększone węzły chłonne na szyi u dziecka często towarzyszą infekcjom górnych dróg oddechowych, tak przeziębieniu, jak i zapaleniu migdałków (powiększenie trzeciego migdałka) lub zapaleniu błony śluzowej jamy ustnej.

Przyczyną powiększenia węzłów chłonnych nadobojczykowych mogą być schorzenia wywołujace stan zapalny w obrębie narządów klatki piersiowej, jak również groźne choroby układu odpornościowego. Z kolei powiększenie węzłów chłonnych w okolicy pachwin może świadczyć o infekcjach skóry (np. w okolicy narządów płciowych) oraz zmian w obrębie kończyny dolnej.

Węzły podżuchwowe i podbródkowe często powiększają się przy infekcjach gardła i infekcjach dotyczących zębów czy dziąseł. Potyliczne węzły chłonne mogą być związane z łojotokowym zapaleniem skóry okolicy skóry głowy, a i powiększać się w reakcji na ukąszenie owada. Wyczuwalny guzek za uchem może być powiększonym węzłem chłonnym związanym z infekcją ucha lub gardła, ale i kaszakiem.

Powiększone wyczuwalne węzły chłonne pachwinowe mogą świadczyć zarówno o toczącym się procesie zapalnym na drodze spływającej limfy z ich okolic (np. narządów moczowo-płciowych), jaki być objawem choroby całego organizmu (np. chorób autoimmunologicznych czy nowotworowych).

Jeśli obserwujesz powiększone węzły chłonne u dziecka, które cię niepokoją, skontaktuj się z lekarzem. Bardzo ważne jest bowiem zarówno badanie przedmiotowe i podmiotowe (badanie fizykalne i wywiad lekarski), jak i diagnostyka USG węzłów chłonnych pod kątem ustalenia charakteru zapalnego albo rozrostowego oraz badania laboratoryjne.

Ważne są informacje, czy:

• węzeł chłonny jest bolesne czy też nie, miękki czy twardy, pojedynczy czy nie (połączone w pakiety), przesuwalne względem podłoża czy nieruchome,
• skóra nad powiększonym węzłem chłonnym jest zaczerwieniona ucieplona (co wskazuje na zapalenie węzła chłonnego).

Pomocne mogą być także badania laboratoryjne, takie jak na przykład:

• morfologia krwi obwodowej,
• badania bakteriologiczne w razie podejrzenia infekcji bakteryjnej (jak w diagnostyce choroby kociego pazura),
• ocena występowania stanu zapalnego w organizmie (np. stężenie białka CRP),
• badania wirusologiczne w razie podejrzenia infekcji wirusowej,
• aktywność dehydrogenazy mleczanowej,
• zdjęcie radiologiczne klatki piersiowej,
• badanie ultrasonograficzne podejrzanego węzła chłonnego (USG).

Najczęściej zlecane w przypadku powiększenia węzłów chłonnych są morfologia krwi (często z rozmazem, który pozwala określić odsetek poszczególnych populacji białych krwinek) i badania markerów stanu zapalnego ( OB oraz oznaczenia stężeń CRP i prokalcytoniny we krwi).

Kiedy powiększone węzły chłonne u małego dziecka mogą być powodem do niepokoju? Najczęściej u dzieci występuje miejscowe powiększenie węzłów chłonnych, które nie wymaga leczenia, ponieważ ma związek z infekcją wirusową bądź bakteryjną.

Przyjmuje się, że węzeł chłonny, który boli, jest miękki i można go przesunąć, nie jest powodem do niepokoju. Niepokój budzą węzły chłonne, które są twarde, niebolesne i słabo przesuwalne. Bez względu na jego rozmiar, powinien budzić niepokój każdy wyczuwalny węzeł w okolicy nadobojczykowej.