Owulacja. Co to jest i jak rozpoznać objawy?

Owulacja, czyli jajeczkowanie, to element cyklu menstruacyjnego i jego moment kulminacyjny. W tym czasie z dojrzałego pęcherzyka Graafa uwalnia się komórka jajowa, która następnie zostaje przechwycona z jajnika do jajowodu, gdzie oczekuje na zapłodnienie. To konsekwencja współdziałania złożonych mechanizmów neurohormonalnych. Nazwa procesu pochodzi od łacińskiego słowa ovulatio i oznacza proces wytwarzania żeńskich gamet, czyli komórek jajowych.

Co miesiąc, od momentu uzyskania przez kobietę dojrzałości płciowej aż po menopauzę, w prawidłowo funkcjonującym organizmie dojrzewa jedna komórka jajowa, która przemieszcza się do jajowodu, gdzie oczekuje na zapłodnienie. Po owulacji komórka jajowa może być zapłodniona przez kilkanaście godzin. Co ważne, uwolnienie komórki jajowej pobudza wydzielanie hormonu hamującego następny cykl owulacyjny odbywający się w regularnych odstępach.

Owulacja związana jest z wieloma procesami zachodzącymi w organizmie kobiety, które warunkują cykliczne zmiany w równowadze wytwarzania hormonów przez podwzgórze, przysadkę i jajniki.

Podwzgórze przenosi gonadotropiny, które rozpoczynają jajeczkowanie. Następuje produkcja hormonu folikulotropowego (FSH), który oddziałuje na dojrzewanie komórki jajowej. Z kolei estrogeny kontrolują ilość wytwarzanego FSH i LH, czyli hormonu luteinizującego.

Cykl bezowulacyjny

Czasami zdarzają się cykle bezowulacyjne, co oznacza brak owulacji i fazy lutealnej. Zaburzenie wywołuje zaburzenia miesiączkowania i bezpłodność.

Brak jajeczkowania jest problemem, który może mieć różne przyczyny. Najczęściej winę ponoszą czynniki chorobotwórcze: torbiele na jajnikach, włókniaki, nieprawidłowe funkcjonowanie przysadki mózgowej czy choroby tarczycy.

Cykle bezowulacyjne można leczyć. Stosowana jest farmakoterapia lub zabiegi operacyjne. Wskazana jest także zmiana trybu życia, a także wyeliminowanie stresu czy odstawienie niektórych leków.

Dwie owulacje w jednym cyklu

Jajeczkowanie nie zawsze przebiega wzorcowo. Mogą zdarzyć się także cykle cechujące się jednoczesnym dojrzewaniem dwóch pęcherzyków.

Choć z zasady co miesiąc w jednym jajniku dojrzewa jedno jajeczko, zaś w kolejnym cyklu „pracuje” drugi jajnik, czasem dwa pęcherzyki dojrzeją jednocześnie. Dochodzi wówczas do uwolnienia dwóch komórek jajowych, jednej po drugiej, w odstępie zaledwie kilku godzin. Bywa, że dwie komórki jajowe dojrzewają w dwóch jajnikach, ale zdarza się, że w jednym. Ich dojrzewanie może przebiegać synchronicznie bądź w niewielkim odstępie czasu.

Na pojawienie się podwójnej owulacji ma wpływ wiele czynników, zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Znaczenie ma także styl życia oraz leki stosowane w leczeniu niepłodności (pod wpływem leczenia hormonalnego może dojść do uwolnienia dwóch komórek jajowych jednocześnie).

Gdy obydwie zostaną zapłodnione przez dwa plemniki, dochodzi do poczęcia bliźniąt dwujajowych.

Jak rozpoznać owulację? Obserwując swoje ciało kobiety zwykle wychwytują charakterystyczne symptomy jajeczkowania i okresu okoołoowulacyjnego. Są one wywołane zmianą stężenia hormonów płciowych w dniach poprzedzających jajeczkowanie.

Wiele kobiet twierdzi, że czuje moment owulacji, a niektóre wręcz cierpią w powodu bólu owulacyjnego, który pojawia się w obrębie jednego z jajników. Wywołuje go rozciągnięcie ściany jajnika.

Kiedy jest owulacja? Jej objawy to:

• zmiana śluzu z szyjki macicy. Ten przed owulacją staje się rzadki, przezroczysty, ciągnący. Swoim wyglądem przypomina białko jaja kurzego. Taka konsystencja wydzieliny z pochwy ma ułatwić plemnikom przemieszczanie się i dotarcie do celu, czyli do komórki jajowej. Ponadto w czasie jajeczkowania pojawia się uczucie zwiększonej wilgoci w miejscach intymnych,
• podwyższona temperatura ciała, która podczas owulacji wzrasta o około pół stopnia i może utrzymywać się przez pewnie czas, nawet do początku kolejnej miesiączki. To wyniki działania progesteronu. Jeśli nie ulegnie zmianie, może to wskazywać na cykl bezowulacyjny,
• owulacyjny ból podbrzusza w okolicy jajnika, z lewej lub z prawej strony. Jest to związane z pęknięciem pęcherzyka Graafa. Dolegliwości mogą występować zarówno w każdym cyklu, jak i tylko w niektórych. Zwykle trwają od kilku minut do kilkunastu godzin, nie są jednak szczególnie dotkliwe,
• plamienie owulacyjne, pojawiające się w postaci niewielkich krwawych śladów na bieliźnie. Ma ono związek z pęknięciem pęcherzyka Graafa i spadkiem poziomu estrogenu,
• tkliwość i bolesność piersi, które pod wpływem hormonów stają się bardziej wrażliwe,
• wzrost libido, związane z wejściem w fazę płodną cyklu,
• zmiany szyjki macicy, która w czasie dni płodnych staje się miękka, bardziej głęboka, wilgotna i otwarta. Obserwuje się jej zmiękczenie i odchylenie do przodu,
• obniżenie nastroju,
• wyostrzenie zmysłu zapachu bądź smaku,
• zmiany trądzikowe.

Zarówno objawy owulacji, jak i ich intensywność, to kwestia indywidualna.

Data wystąpienia owulacji zależy od długości cyklu menstruacyjnego. Przyjmuje się, że prawidłowy cykl miesiączkowy powinien trwać około 28 dni. Norma zakłada zakres od 21 do 35 dni.

Wyróżnia się cztery fazy cyklu. To:

• menstruacja, czyli krwawienie miesiączkowe trwające około 4-5 dni,
• faza folikularna, która trwa około 9 dni. W tym czasie narasta błona śluzowa macicy, wzrasta pęcherzyk Graafa,
• owulacja, czyli jajeczkowanie, która trwa 1 dzień. Jej istotą jest uwolnienie komórki jajowej,
• faza lutealna, trwająca 14 dni. Na tym etapie dochodzi do tworzenia i funkcji ciałka żółtego.

Teoretycznie, jeśli nie doszło do zaburzenia procesu jajeczkowania, powinno się ono odbywać pomiędzy 13. a 15. dniem przed pojawieniem się krwawienia, w odstępach co około 28 dni. Średnio jest to 14. dzień przed wystąpieniem krwawienia.

Ponieważ cykl miesiączkowy zwykle wynosi od 23 do 35 dni i u każdej kobiety jest nieco inny, nie należy polegać na uśrednionych danych populacji. Ważne jest obserwowanie organizmu i indywidualne określenie czasu owulacji.

Tak naprawdę ciężko jest wyznaczyć dokładny dzień owulacji, co jest ważne zarówno dla kobiet, które planują dziecko, jak dla tych, które chcą uniknąć nieplanowanej ciąży. Ustalenie terminu owulacji umożliwia bowiem obliczenie dni płodnych i niepłodnych. To pozwala zapobiegać ciąży lub zaplanować potomstwo.

Owulacja to szczyt płodności w cyklu menstruacyjnym. Uprawianie seksu w czasie jajeczkowania oznacza największe szanse na poczęcie dziecka. Unikanie zbliżeń (lub stosowanie antykoncepcji) podczas uwalniania komórki jajowej, a także przez kilka dni przed i po owulacji, to jedna z naturalnych metod planowania rodziny. Oznaczenie czasu owulacji ma również istotne znaczenie dla diagnozowania prawidłowości cyklu miesiączkowego.

Możliwość kontrolowania procesu płodności ułatwia zarówno wnikliwa obserwacja swojego pod ciała pod kątem występowania typowych objawów jajeczkowania, jak i korzystanie z różnych narzędzi, na przykład kalkulatora dni płodnych i niepłodnych czy testu owulacyjnego dostępnego w aptece.

Jak obliczyć, kiedy jest owulacja?

W celu wyliczenia dnia wystąpienia jajeczkowania należy znać datę pierwszego dnia cyklu, czyli pierwszego dnia ostatniej miesiączki oraz średnią długość cyklu menstruacyjnego.

Wychodząc z założenia, że kobieta miesiączkuje regularnie, a jej cykl trwa średnio 28 dni, owulacja powinna wystąpić mniej więcej w połowie cyklu, w 14. dniu poprzedzającym kolejną miesiączkę.

- Najczęściej uwolnienie komórki jajowej ma miejsce na 14 dni przed krwawieniem miesiączkowym. Jeśli więc cykl będzie trwał 29 dni, do jajeczkowania powinno dojść 15. dnia. Z kolei w przypadku 24-dniowego cyklu, jajeczko może być gotowe do zapłodnienia już 10. dnia.

Tyle teorii. W praktyce, by ustalić bardziej precyzyjną datę owulacji, warto sięgnąć po kilka znanych metod wyznaczania dni płodnych i niepłodnych. Należą do nich przede wszystkim:

• kalkulator owulacji bazujący na metodzie obliczeniowej Knausa-Ogino, kalkulator owulacji online,
• metoda termiczna obliczania dni płodnych polegająca na codziennym mierzeniu temperatury ciała i zapisywaniu wyników
• metoda Billingsów oparta na obserwacji zmian konsystencji i zabarwienia śluzu szyjkowego,
• metoda objawowo-termiczna ustalania dni płodnych odnosząca się zarówno do kalkulatora owulacji, pomiarów temperatury ciała, jak i charakterystycznych objawów towarzyszących jajeczkowaniu,
• testy owulacyjne, którego mechanizm bada poziom hormonu luteinizującego w organizmie kobiety, wzrastającego przed jajeczkowaniem,

• monitorowanie cyklu miesiączkowego u ginekologa,

Do wyznaczania swoich dni płodnych oraz kontroli cyklu owulacyjnegowyznaczania swoich dni płodnych stosuje się także komputer cyklu (dostępny pod nazwami handlowymi takimi, jak Lady-Comp, Baby-Comp czy Pearly).

Wyznaczając dni płodne i niepłodne, bazując na terminie owulacji, należy pamiętać, że choć jajeczkowanie trwa tylko jeden dzień, a komórka jajowa może żyć od 6 do 24 godzin, to do okołoowulacyjnej fazy płodności wlicza się kilka dni przed jajeczkowaniem i dodaje nawet 4 doby następujące po uwolnieniu komórki jajowej. Dlaczego?

Przede wszystkim ma to związek z żywotnością plemników, które są zdolne do zapłodnienia przez około 3-4 dni, a w sprzyjających warunkach przetrwać w drogach rodnych kobiety nawet 7 dni. Nie bez znaczenia jest brak pewności co do możliwości ustalenia konkretnej daty owulacji, która może się przesunąć i to nawet w przypadku zwykle menstruacyjnych. W efekcie „okno płodności” wynosi nie 24 godziny, a około 6 dni.

Ponieważ zarówno układ hormonalny, jak i nerwowy, które odpowiadają za cykl miesiączkowy kobiety reaguje na różne czynniki, termin owulacji może się niekiedy przesunąć. Na zmianę daty jajeczkowania mogą wpłynąć między innymi:

• infekcje,
• przyjmowanie niektórych leków, na przykład antybiotyków,
• silny lub przewlekły stres,
• zmiana klimatu, podróż,
• intensywny wysiłek fizyczny,
• zaburzenia hormonalne,
• nieracjonalne odchudzanie,
• przemęczenie czy problemy ze snem.