Ból i leczenie zatok w ciąży

Zapalenie zatok to stan zapalny błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, które są pustymi powietrznymi jamami zlokalizowanymi wewnątrz kości czaszki.

Człowiek posiada cztery pary zatok. Ponieważ każda jest położona w określonej części czaszki, choroba może obejmować różne części twarzy. I tak:

• zatoki szczękowe są zlokalizowane w kości szczękowej, po obu stronach nosa, pod oczodołami i nad zębami górnej szczęki,
• zatoki czołowe znajdują się w kości czołowej, bezpośrednio nad oczami, w obrębie czoła,
• zatoki sitowe są położone wewnątrz czaszki, za jamą nosową, między oczodołami, głęboko w strukturach kości sitowej. Są najmniejsze. Składają się z drobnych jamek kostnych, które budową przypominają sito,
• zatoki klinowe są zlokalizowane wewnątrz czaszki, za jamą nosową, w kości klinowej, poniżej przysadki mózgowej.

Rodzaje zapalenia zatok

Z uwagi na czas trwania objawów zapalenie zatok przynosowych dzieli się na ostre i przewlekłe.

Ostre zapalenie zatok przynosowych trwa krócej niż 12 tygodnie, a objawy ustępują całkowicie. Nawracające ostre zapalenie zatok oznacza 4 epizody lub więcej w ciągu roku (występują okresy bezobjawowe). Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych trwa ponad 12 tygodni i objawy nie ustępują, a jedynie się wyciszają.

Zapalenie zatok w ciąży

Zapalenie zatok w ciąży zdarzają się często, zwłaszcza u kobiet, które z problemem tym borykały się przed zajściem w ciążę. Dlaczego? Układ układ odpornościowy ciężarnej kobiety działa nieco inaczej, jest osłabiony i obciążony.  

Zdrowe zatoki nie bolą. Ponieważ mają połączenie z jamą nosową, produkowana przez nie wydzielina może się ewakuować. Jednocześnie dociera do nich powietrze, które je wentyluje. 

W przypadku infekcji zatok, w obrębie błony śluzowej, która je wyściela, pojawia się stan zapalny i obrzęk. To powoduje zablokowanie ujścia zatok do jamy nosowej (tzw. kompleksu ujściowo-przewodowego, co oznacza brak możliwości ewakuacji wydzieliny z zatok. To wywołuje ból zatok.

- Podczas infekcji błona śluzowa nosa i zatok produkuje nadmierną ilość wydzieliny, która nie nadąża z wyciekaniem, gdyż światło kanalików zatokowych jest wtedy zdecydowanie mniejsze. Stany zapalne górnych dróg oddechowych stają się zatem doskonałym środowiskiem dla rozwoju szerokiej gamy bakterii i wirusów. [1]

Infekcje zatok, czyli zapalenie zatok, mogą być wywołane przez:

• wirusy (najczęściej), np. rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy czy wirus grypy,
• bakterie (np. Streptococcus pneumoniae, Haemofilus influenzae i Moraxella catarrhalis). Do kolonizacji przez bakterie dochodzi zwykle wskutek nadkażenia podczas infekcji wirusowej lub reakcji alergicznej,
• grzyby. Grzybicze zapalenie zatok może występować u osób z cukrzycą lub upośledzoną odpornością (z chorobami szpiku kostnego, po przeszczepieniach),
• alergie (nierozpoznana czy źle kontrolowana).

Za zapalenie zatok mogą także odpowiadać inne czynniki, które prowadzą do powstania i rozwoju stanu zapalnego błon śluzowych zatok. To na przykład:

• przewlekłe drażnienie błony śluzowej przez czynniki fizyczne (np. dym papierosowy, zanieczyszczenie powietrza, czynniki drażniące),
• infekcje zęba pochodzenia korzeniowego,
• skrzywienie przegrody nosa, polipy nosa, guzy okolicy zatok,
• choroby ogólnoustrojowe (np. ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń lub niedoborami odporności).

Jakie są przyczyny zapalenia zatok w ciąży?

Przyczyną chorych zatok w ciąży może być stan zapalny. Zapalenie zatok w ciąży na tle zakaźnym najczęściej jest wywołane przez: bakterie lub wirusy, rzadziej grzyby.

Zapalenie zatok w ciąży może mieć także inne podłoże. Za chorobę mogą odpowiadać alergie (alergiczne zapalenie zatok), leki, ale także hormony. Działanie estrogenów wywołuje tak zwany ciążowy nieżyt nosa, w przebiegu którego śluzówki stają się rozpulchnione. To nasila problemy z zatokami.

Bywa, że chore zatoki dają podobne objawy do infekcji wirusowych górnych dróg oddechowych. Często przypominają grypę i przeziębienie. Typowe symptomy to:

• niedrożny, zatkany nos,
• katar (katar przedni) i spływająca po tylnej ścianie gardła wydzielina z nosa (katar tylny), która może powodować uczucie drapania w gardle, chrypkę i kaszel,
• wydzielina z nosa przezroczysta, żółta lub zielonkawa,
• ból głowy o specyficznym charakterze: rozpierającym, pulsującym, uciskającym i często bardzo silnym, które ulega nasileniu po schyleniu głowy. Ból lub uczucie ucisku lub rozpierania twarzy odczuwane jest w okolicach czoła, policzków, oczu lub nosa.

Ponieważ zapalenie może obejmować różne zatoki, stąd ból lokalizuje się różnie. I tak:

• zatoki szczękowe – zapalenie objawia się bólem w dolnej części policzków i górnych zębów,
• zatoki czołowe – towarzyszy ból czoła i okolicy brwi,
• zatoki sitowe – zapalenie objawia się bólem u nasady nosa, oczodołów. Obserwuje się obrzęk powiek,
• zatoki klinowe – nieokreślony ból głowy od zatok, możliwy ból ucha.

Dodatkowo zapaleniu zatok mogą towarzyszyć stany podgorączkowe i gorączka, zmęczenie, osłabienie, trudności z oddychaniem i zasypianiem, kaszel, upośledzenie lub utrata węchu, obrzęk powiek, ból zębów i nieświeży zapach z ust.

Wirusowe ostre zapalenie zatok przynosowych zwykle ustępuje samoistnie. Poprawa następuje po dwóch dobach, a zdrowienie trwa 7–10 dni. Pogorszenie stanu i nasilenie objawów po 5 dniach infekcji lub utrzymywanie się objawów powyżej 10 dni może świadczyć o nadkażeniu bakteryjnym.

Na bakteryjne zapalenie zatok wskazują takie objawy jak ropna wydzielina z nosa, gorączka (temperatura ciała powyżej 38 stopni Celsjusza), silny bólu głowy w miejscu chorej zatoki, objawy i dolegliwości nasilają się lub nawracają po złagodzeniu.

W początkowej fazie zapalenia zatok, które przebiega bez gorączki, stosuje się leczenie objawowe. Włącza się leki przeciwbólowe bezpieczne dla kobiet w ciąży (paracetamol) i zabiegi ułatwiające oczyszczanie nosa. Co na zatoki w ciąży?

• Picie herbaty z cytryną czy mleka z miodem oraz spożywanie dużych ilości wody. Picie dużej ilości płynów pomaga w rozrzedzaniu wydzieliny i zmniejszeniu zatkania zatok.
• Naturalne sposoby obejmują również jedzenie czosnku i cebuli (można sporządzić z nich miksturę). 
• Pomóc mogą ciepłe okłady na zatoki. W ciąży, ale i w innych okolicznościach, warto przykładać w bolące miejsce termofor z pestek wiśni, kompres kupiony w aptece lub podgrzaną sól, zawiniętą w bawełnianą, czystą ściereczkę). Ciepłe okłady na twarz mogą złagodzić ból i uczucie ucisku w okolicach zatok.
• Trzeba zadbać o optymalną wilgotność pomieszczenia (przykręcając kaloryfer i wieszając na nim mokry ręcznik bądź montując nawilżacz). Nawilżanie powietrza może pomóc w utrzymaniu wilgotnych błon śluzowych i zmniejszeniu dyskomfortu.
• Inhalacje. Wystarczy do miski wlać gorącą wodę z solą, z naparem ziół (majeranek, szałwia, rumianek) lub kilkoma kroplami olejków eterycznych (mięta, sosna czy eukaliptus), a następnie przykryć głowę ręcznikiem, pochylić się nad miseczką i wdychać opary przez nos. Inhalacje łagodzą przekrwienie błon śluzowych i ułatwiają oddychanie.
• Naświetlać okolice czoła lampami na podczerwień.
• Płukać zatoki roztworem soli fizjologicznej lub wodą morską, opcjonalnie innymi bezpiecznymi preparatami z apteki. Dostępne są specjalne zestawy do irygacji nosa, które pomagają w usuwaniu wydzieliny i zmniejszaniu obrzęku. To dobry sposób na oczyszczenie zatok z zalegającej wydzieliny.
• Ważne jest, by wypoczywać.

Leczenie zatok w ciąży musi być ostrożnie dobierane, aby nie zaszkodzić rozwijającemu się dziecku. Zawsze warto skonsultować się z lekarzem przed podjęciem jakichkolwiek leków.

Zapalenie zatok w ciąży. Kiedy zgłosić się do lekarza?

Jeśli objawy zapalenia zatok utrzymują się dłużej niż tydzień, nasilają się, towarzyszy im wysoka gorączka lub pojawiają się niepokojące objawy, takie jak silne bóle głowy, zielona lub żółta, gęsta wydzielina, dolegliwości się nasilają, konieczna jest konsultacja z lekarzem. W niektórych przypadkach może być potrzebna antybiotykoterapia (jeśli zapalenie zatok ma podłoże bakteryjne).

Jeśli po porodzie zapalenie zatok często nawraca, a leczenie zachowawcze nie przynosi poprawy, konieczna jest wizyta u laryngologa. Wskazana jest bowiem pogłębiona diagnostyka. Duże znaczenie mają badania tak laryngologiczne, jak i obrazowe (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny).

W leczeniu zatok, w początkowej fazie, najczęściej podawane są leki na zatoki w ciąży: przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, leki obkurczające naczynia krwionośne (krótkotrwale, maksymalnie 5-7 dni), leki rozrzedzające wydzielinę i zmniejszające obrzęk śluzówki nosa.

Leczenie zatok w ciąży jest utrudnione, ponieważ w tym okresie nie można stosować wszystkich leków, w tym dowolnych preparatów przeciwbólowych (które przez to, że są dostępne w drogeriach, sklepach spożywczych czy na stacjach benzynowych, wydają się bezpieczne i nieszkodliwe). Także wiele rodzajów kropli czy aerozoli do nosa, które mają działanie obkurczające błonę śluzową, nie uznaje się za bezpieczne w ciąży (choć można je kupić bez recepty). 

Pamiętaj! W ciąży nie można stosować wszystkich leków dostępnych bez recepty na zapalenie zatok. Zawsze należy skonsultować z lekarzem lub farmaceutą.

Jeżeli zapalenie zatok w ciąży nie przechodzi, nasila się bądź zaostrza (pojawia się gorączka, zielono-żółta gęsta wydzielina, silny ból głowy), zwykle wdrażane są sterydy w sprayu, leki przeciwhistaminowe, jeśli przyczyną zapalenia zatok są alergie oraz - kiedy lekarz podejrzewa zapalenie bakteryjne - antybiotyki bezpieczne dla kobiet w ciąży (z grupy penicylin czy cefalosporyn).

Czy zapalenie zatok w ciąży jest niebezpieczne dla dziecka i matki? Okazuje się, że może być, stąd infekcji nie można bagatelizować. Dlaczego?

Infekcja zatok jest nie tylko uciążliwa i dokuczliwa, przez co wpływa na samopoczucie i codzienny komfort funkcjonowania, ale nieleczona bądź źle leczona może stanowić zagrożenie dla rozwijającego się płodu.  

Zapalenie zatok może przejść w zapalenia oczodołu czy zapalenie ucha, skutkować pogorszeniem widzenia, zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, oskrzeli czy nerwu trójdzielnego. Zaniedbane zapalenie zatok może przejść w przewlekłe, które wymaga intensywniejszego leczenia.